Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

 
 
Kaynazoy erasi 
Uchlamchi va toʻrtlami tizimga boʻlingan. Uchlamchi tizim mezazoy 
davrining oxiridagi davomiy ijobiy tebranishlarni aks yetadi. Bu 
tebranishlar 
Oʻrtayer 
dengizining 
geosinklinal 
zonasini 
Rus 
platformasining janubiy qismiga koʻrsata olgan kuchli invyersion tektonik 
harakatlari taʻsirida vujudga kelgan. Bu yerda Ukrain kristall qalqoni, 
Dnepro-Donesk botigʻi, Voronej anteklizasi turtib chiqqan qoyasi, Kaspiy 
oldi sineklizasi umumiy yagona tizimini yaratadi. Shu bilan birga oz 
miqdorda qismlarga boʻlingan yuqori boʻr oxirining relyefi saqlanib 
qoladi. Poydevor choʻkishi janubda sekin-asta Yer yuzi ogʻgan holda 
janub yoʻnalishida choʻkadi. 
Paleogen davri 
Paleogen qatlamlari Rus platformasining janubiy qismigacha hosil 
boʻlgan va tarqalishning yuqori chegarasi Tula shahrigacha yyetadi. Sayoz 
suv (daryo terrigen yotqiziqlari ustuvor boʻlgan, ular kontinet va dengiz 
fasiyalari koʻrinishida boʻlgan) kembriygacha boʻlgan blok Ukraina 
kristall qalqoni, oʻzining hosil boʻlganidan keyin birinchi marta dengiz 
havzasi sathidan pastga tushadi. Voronej antiklizasi turtib chiqqan joy ham 
shu ahvolda. Bu yerda paleogen kesimi glaukonit qumlardan, 
qumtoshlardan boshlanadi (25-80m.), bu qatlamlar asosida fosforitli 
glaukonit qumlari yotadi (40-50m.) Ular kvars-koʻmirli qumtoshlar va 20 
metr qalinlikdagi qoʻngʻir koʻmir bilan aralashgan (Dnepropetrovsk 
qoʻngʻir koʻmir havzasi) keyin fosforitli glauokonit qumlari keladi. 

---

45 
Yuqorida mergel qumlar 40-50 metr keladi. Oligosen ostida tuproq, 
tuproqsimon qumlar qaxraboli yogʻoch qoldiqli-Harkov togʻ jinsi tizmasi 
(150-200m.) glaukonit koʻrinishida boʻladi. Ayni mana shu svitada 
margansovka rudasi bor (Nikopolsk koni). Kesim qiyshiq qatlamli qumlar, 
kaolin loylari va qoʻngʻir koʻmir qatlamlaridan iborat boʻlgan qatlam 
choʻkindilari bilan tugaydi. 
Kaspiy oldi past tekisliklarida paleogen pastdan togʻ jinslaridan 
yuqorida glaukonit qumlaridan, fosforitli (50 m.gacha) tuproqdan tashkil 
topgan. 
Volgograd tumanida grauvak-kvars qumlari, qumtoshlar opokalar, 
fosrforli opokasimon loylar- quyi eosen; yuqoriroqda ohak, mergelidan 
tashkil topgan, oʻrta va yuqori eosen; yuqori qismi – nummulitlardan (80-
270m) tashkil topgan. 
Oligosen Kavkaz oldi Maykop svitasiga mos tushadi, koʻrinishi 
qoʻngʻir, qora tuproqli (50 m.gacha). Shimoliy Kavkaz oldilarida 
bituminoz koʻrinishida, tarkibida neft bitumi bor (qalinligi 800 m.gacha).. 
Janubda Chernomor yoni botiqlarida, Qrimdagi yerlarda paleogen 
deyarli karbonatli, loyli ohak, mergel, qumli ohak (chigʻanoqlar), ohakli 
tuproqli. Yuqori Maykop svitasiga xos tuproqdir. 
Kesimda (kon) koʻrsatilicha paleogen vaqtida transgressiya janubdan 
Tetis tomondan kelgan. Shuning uchun qatlamning janubiy paleosen, 
eosen, oligosen tomoni ohaktoshli, mergel, ohaktoshli tuproq, bu yerda 
chuqur dengiz sathi koʻtarilgan, bu ayni suv dengiz havzasini hosil qiladi, 
asta sekin shimolga qarab sayozlasha boradi va mutlaqo glaukonitli ola-
bula terrigen choʻkindi koʻrinishida boʻladi. Tebranish harakatlari 
natijasida maydonning shimoliy tomoni sayoz dengiz havzasiga aylanadi, 
bu esa dengiz mayda choʻkindilari yoki kvars qumli, koʻmirli tuproqli, 
qoʻngʻir koʻmir qavatli kontinental yotqiziqlarni vujudga keltiradi. 
Janubiy Rus platformasining choʻkishi yuqori eosen davriga yyetadi, 
bu paytda birdaniga koʻmir ohaktoshlari poydevorning koʻtarilgan 
qismlarida fosfor shishali qumlar bilan almashadi. Rus platformasini yuzi 
ogʻishi sababli choʻkindi qalinligi 40-50 metrdan shimolda 600-800 metr 
janubda oshadi.