Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti “Umumiy xirurgiya va travmatologiya” kafedrasi

Eslatma: 
enpitlar tarkibida sovunlanish jarayonida hosil bo'lgan 
moddalari bo'lishi bois, ba’zan ko'ngil aynish va qusishga sabab bo'ladi. 
Bunday mahsulotlar bo'lmagan hollarda, gomogenizirlangan suyuq, yarim 
suyuq 
holidagi 
turli 
ozuqaviy 
moddalar 
va 
bolalarning 
taomiy 
aralashmalaridan foydalanish tavsiya qilinadi. 
Bemorlarni zond orqali ovqatlantirilganda qo'llaniladigan aralash- malarni 
ikki usulda ishlatish mumkin: 
1)
fraktsiyalash; 
2)
tomchilash. 
Ayni maqsad yo'lida aralashmalarni ma’lum miqdorlarda qo'llash 
imkonini beradigan maxsus qurilmalardan, uskunalardan foydalanish 
maqsadgamuvofiq boiadi. Ular yordamida giperalimentatsiya tartibida kunu-
tun (sutkali) sun’iy ovqatlantirish jarayonini amalga oshirish mumkin. 
Ozuqaviy aralashmalarni me’da-ichak kanaliga kiritish jarayoni tezligi 
bemor sezgisi orqali va ichning kelish soniga qarab aniqlanadi. 
Ozuqaviy aralashmalar me’yordan ortiq tezlikda yuborilganda, bemoming 
qorin sohasida og'riq paydo bo'lib, ichning kelishi tezlashadi. Ayni paytda 
ichakdagi teshik orqali ovqatli mahsulot qaytib chiqmasligi uchun zond uchi 
ichak teshigidan 40-50 sm nariroqqacha kiritiladi. Buning uchun obturator 

---

moslamasidan foydalaniladi. 
Qizilo'ngach va me’daning yuqori qismida o'tkazilgan jarrohlik 
muolajasidan so'ng zond orqali ovqatlantirish odatda 6-7 kecha- kunduzni 
tashkil qiladi. Mazkur muddat mobaynida bemor to'laqonli ravishda 
ovqatlantirilganda, qo'yilgan jarrohlik choklarining qisqa muddat ichida bitib 
ketishiga optimal sharoitlar yaratiladi. Mabodo choklar qo'yilmasa, ochilgan 
teshiklar bitib ketadi. Bunday holatlarda hamda keng ko'lamli kuyishlarda va 
yiring boylab ketgan nekrotik jarayonlarda burun-me’da orqali qo’yilgan zond 
yordamida ovqatlantirish jarayoni 30 tunu-kun yoki undan ham uzoqroq 
muddat mobaynida amalga oshirilishi mumkin. 
Ingichka ichak teshiklari mavjudligida zond orqali ovqatlantirish izdan 
chiqqan moddalar almashinuviga tezda barham berish va ichak teshigida 
radikal (keskin) jarrohlik amalini oshirish imkonini yaratadi. Agar og'ir 
kuyish hollari va yiringlab ketgan nekrotik jarayonlar mavjud bo'lsa, bemor 
tanasida vujudga kelgan oqsillaming kamomadini 
me’yor 
holatiga keltirish va 
plastik jarrohlik muolajalarini o’tkazish hamda to’qimalarning regeneratsiyasi 
uchun optimal sharoitlar paydo bo'ladi. 
Yuqorida keltirilgan aralashmalardan tashqari bemorlarni zond yordamida 
ovqatlantirish maqsadida ma’lum parheznomalar qo’llanilib, ularning 
umumiy ifodasi 2 qismdan iborat bo'ladi: 
1)
parheznomalar zond orqali o’tish holatida bo'lib, ko'rinishdan suyuq va 
yarim suyuq mahsulot tariqasida bo'ladi; 
2)
moneliklar bo'lmagan taqdirda parheznomalar kimyoviy tarkib va quwat 
bera olish qobiliyatiga ko’ra fiziologik (me’yoriy) darajada bemor tanasining 
talablariga to’la-to’kis ravishda javob bera oladi. 
Parheznomadagi taomlar va oziq-ovqatli mahsulotlami bemor tanasiga 
zond orqali kiritish maqsadida zich bo'lganlarini obdon ezib, olinadigan 
aralashmaning xususiyatlariga binoan kerakli suyuqliklar (qaynatilgan suv, 
choy, ayniqsa ko'ki, qaynatmalar (bulonlar), sabzavot qaynatmasi (otvar), sut, 
meva va sabzavotlar sharbatlari bilan suyultiriladi. Ayrim mahsulotlar go'sht 
qiymalagichlarida maydalangach, ezilmalarni tayyorlashda tavsiya etilgan 
uskunalardan yoki mayda teshikli elaklardan o'tkaziladi. Bu paytda taomlar 
yoki ovqatli mahsulotlaming dag’al bo'lgan va maydalanmagan qismlari 
(go’sht paylari, kletchatka tolalari va h.k.) yuzada qoladi. Bemorlarning 
parhez taomnomasiga sovuq yoki qaynoq taomlar mahsulotlar va ichimliklar 
kiritilmaydi. Ulaiga beriladigan tanovul qilish mahsulotlarining harorati +45-
50°C bo'lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Harorati past bo’lgan 
mahsulotlaming zond orqali o'tishi qiyinlashadi, chunki bu kabi 
mahsulotlaming yopishqoqligi yuqori darajada bo'lib, zond orqali harakat 

---

qilishi qiyinlashadi. 
Bemorning umumiy ahvoli imkon berarlik darajada bo’lsa, ularga tavsiya 
etilgan parheznomadagi mahsulotlar turlicha bo'lishi mumkin. Ko’pincha 
zond orqali qoMlaniladigan parheznomalar prof. M.I. Pevzner tomonidan 
ishlab chiqilgan 2-sonli parheznoma kabi tuziladi va uni 2-zond (2z) li 
parheznoma deb nomlanadi. Mabodo bemorda yondosh kasallar tariqasida 
me’da-ichak dardlari (yara xastaligi, me’daning aytarli darajadagi 
yallig’lanishi, gastrit va h.k.) mavjud bo’lsa, ularga beriladigan zond orqali 
taomnoma prof. M.I. Pevzner taklif etgan 1-sonli parheznoma asosida amalga 
oshiriladi va uni lz parheznomasi deyiladi. Mabodo bemor aytilgan dardlardan 
boshqa kasalliklar (qandli diabet, qon aylanishining izdan chiqishi, jigar, 
buyraklar va boshqa ichki a’zolar) bilan og'rigan bo'lsa, bunday paytlarda ayni 
xastalangan a’zolar dardiga monand bo'lgan, tavsiya qilingan parheznomalar 
zond orqali buyuriladi. 
Yuqorida nomlari zikr etilgan 2z va lz parheznomalaming kimyoviy 
tarkibi: oqsillar - 100-110 gr, (65 foizi hayvonot olami mahsu- lotlaridan), 
yog'lar - 100-110 gr (25-30 foizi o’simlik moylari), karbonsuvlar 400-450 gr, 
quwat berish darajasi 2812-3131 kkal yoki 11765-13100 kilojoul yoxud 
11,765-13,1 megajoulni tashkil qiladi. 
Taom zich qismining bir galdagi tanovul qilish miqdori 250-350 gr 
atrofida bo'ladi. 
Taomni kuniga 5-6 qismga bo’lib, tanovul qilish tavsiya qilinadi. 
2z va lz sonli parheznomalar uchun buyuriladigan ovqatli mahsulotlar va 
tayyor taomlarga quyidagilar kiradi: 
1)
bug'doy unidan tayyorlangan qotirilgan non — 150 gr; 
2)
qora non — 50 gr; 
1 -sonli parheznoma uchun faqat bug’doy unidan tayyorlangan yoki 
sariyog’li non obdon maydalanib (kukun holatigachaga), suyuq taomga 
qo'shib yaxshilab aralashtiriladi. 
3)
suyuq oshlar quyidagi mahsulotlardan tayyorlanadi: 
a)
yog'siz go'sht, baliq va sabzavot qaynatmalariga tavsiya etilgan yaxshi 
pishirilgan sabzavotlar va yormalar yoki yormalar uni obdon eziltirib 
qo’shiladi, bunday taomlarni o’zbek milliy taomlaridan biri bo’lgan tugunsiz 
atalaga qiyos qilishi mumkin; 
b)
go’sht va baliqdan tayyorlangan ezilma (pyure) ko'rinishidagilar; 
v) sabzavotlar va yormalardan eziltirib tayyorlanganlari; 
g) eziltirilgan mevalar va bug'doyning manna yormasidan pishi- rilganlari. 
Suyuq oshlar yuziga sariyog’ yoki o’simlik moylari, chuchuk va 
achitilgan qaymoqlar, lezon qo'shib, dasturxonga tortiladi. 

---

Eslatma: lz sonli parheznoma tavsiya qilinganda, go'sht va baliq qaynatma 
sho'rvalari kundalik taomnomaga kiritilmaydi. 
4)
go'sht, parranda va baliqli taomlar. Ulardan asosan yog’siz navlari 
ishlatiladi. Ayni maqsad yo'lida qoramol, quyon, parranda go’shtlarining o’ta 
mayin qismlari olinadi. 
Jigarni ushbu niyatda qo’llash uchun yog’i, ustki pardasi, paylari, 
parranda go’shtining terisi, baliqlaming esa terisi va suyaklari (qiltanoqlari) 
olib tashlanadi. Suvda pishirilgan go’sht va baliq 2 marta mayda teshikli 
elakdan, go’sht esa qiymalagichdan o'tkazilib, zich - o’ta mayda teshikli 
suzg’ichdan suziladi. 
Go'shtli va baliqli ezilmalarni (sufle) eziltirilgan qo’shimcha mahsulotlar 
(garnir) bilan aralashtirib, 2z parheznoma uchun kerakli quyuqlikkacha bulon 
yordamida erishiladi. Ayni paytda, lz sonli parheznomani tayyorlash 
maqsadida sabzavot yoki yorma qaynatmalaridan foydalamsh mumkin. 
Shunday qilib, go’shtli va baliqli taomlar qo’shimcha mahsulotlar 
(sabzavotlar, yormalar, yorma uni, eziltirilgan mevalar) bilan omixta 
ko'rinishida buyuriladi. 
Kunda qo’llanadigan go’sht va baliq miqdorlari o’rtacha 150 gr va 50 gr 
ni tashkil qiladi. 
5)
sutli mahsulotlar: 
Kuniga o'rtacha 600 ml sut, 200 ml kefir yoki boshqa qatiqli ichimliklar, 
100-150 gr tvorog (churitma), 40-50 gr achitilgan yoki chuchuk qaymoq 
tavsiya etiladi. Mabodo sutni bemor tanasi ko'tara olmasa, uni qatiqli 
mahsulotlar bilan almashtirish taqsadga muvofiq bo'ladi. 
Tvorog krem, sufle tariqasida eziltiriladi. Tvorogni sirki (shirin) tarzida 
ham ishlatish mumkin. Mazkur mahsulotni ezish chog’ida sut, kefir, shakar 
(qand) qo’llanilib, hosil bo’lgan omixtalar achitilgan qaymoq quyuqligi 
holatiga keltiriladi. 
6)
tuxum: 
Kuniga bir donadan ilitilgan holda ishlatiladi. Bug'da pishiriladigan 
omletlar uchun uch dona tuxumdan foydalaniladi. 
6)
yormalar: 
Har kuni 120-150 gr miqdorda bug’doy, arpa, gerkules, tolokno, grechka 
yormalari buyuriladi. Ulardan 2z sonli parheznoma uchun sut yoki go'sht 
yoxud baliq buloni yordamida eziltirilgan, suyuq bo’tqalar tayyorlanadi. 
Suvda pishirilgan vermishel eziltirib beriladi. 
7)
sabzavotlar: 
Kuniga 300-350 gr miqdorida kartoshka, sabzi, lavlagi, gulkaram, 
tarraklar, qovoq qo’llaniladi. Ayni maqsadda yashil no'xat ham cheklangan 

---

miqdorda ishlatilishi mumkin. Sanab o'tilgan mahsulotlar obdon pishirilib, 
yaxshilab eziltiriladi (pyure yoki sufle ko'rinishida). 
Sabzavotlar ichida oq karam va boshqa turlari tavsiya qilinmaydi. 
8)
mevalar, shirin taomlar, shirinliklar: 
Har kuni 150-200 gr miqdorda yaxshi pishgan mevalar va tar mevalar 
buyuriladi. Ulami quyidagi qo’rinishlarda ishlatish tavsiya etiladi: eziltirilgan 
ezilma va kompotlar (meva qaynatmalari), yaxshilab pishirilgach, go’sht 
qiymalagichidan o'tkaziladi va elak orqati suziladi), jele (dirildoq), musslar, 
qaynatmalar, sharbatlar. 
Meva qaynatmalari quritilganlaridan ham pishirilishi man etilmaydi. 
Ularga mazasiga shirin ta’m berish niyatida 30-50 gr miqdorda shakar yoki 
qand qo'shiladi. Mabodo bemor tanasi asalni ко tara olsa, u holda 20 gr asal 
qo’shib beriladi. 
9)
ichimliklar: 
Sutli, qaymoqli choy, kahva, какао, mevalar va tar mevalar, sabzavotlar 
sharbatlari, na’matak hamda bug’doy kepagi qaynatmalari buyuriladi. 
10)
yog'lar: 
Sariyog’ va o'simlik moylaridan kuniga har biridan 30 gr dan tanovul 
qilinadi. 
.