Yara kasalligi etiologiyasi murakkab va hal qilinmagan masala
hisoblanadi. Hozirgi vaqtda omillarning 3 asosiy guruhi: nerv, gumoral va
mahalliy omillar mavjud. Konstitutsiya, irsiyat,
tashqi muhit sharoitlari
muayyan rol uynaydi. Me’da yaralari shilliq pardaga ximiyaviy va fizik
omillar, dori preparatlari ta’siridan, qon aylanishining buzilishi, gipoksiya va
boshqalardan paydo bo’ladi, bu shilliq parda butunligi buzilishiga olib keladi.
Ultserogen omillarga (M.I. Kuzin bo’yicha, 1986) quyidagilar: tug’ma
(parietal hujayralar massasi oshishi, nerv sistemasi reaktivligi xususiyatlari, I
(0) qon gruppasi; stress holatlar (kasbkorga oid va ruhiy zo’riqishlar,
shikastlar, kuyish, sepsis); kislotali-ishqor muvozanat holatining buzilishi,
antroduodenal dismotorika; ovqatlanishning noto’g’ri maromi; surunkali och
qolish;
dori-
darmonlar
(atsetilsalitsilat
kislota,
indometatsin,
glyukokortikoidlar); endokrin bezlar ta’sirlari (gipokaliemiya, surunkali
pankreatit tashqi sekretor funktsiyaning pasayishi bilan,
Zollinger-Ellison
sindromi; kalqonsimon oldi bezi, gipofiz, buyrak usti bezi adenomasi); jigar,
buyrak, o’pkaning surunkali kasalliklari, qon aylanishining o’tkir va surunkali
buzilishlari.
Me’da va o’n ikki barmoqli ichakda yara defekti hosil bo’lishiga
agressiya omillari (xlorid kislota, pepsin, motorika buzilishlari, shilliq parda
shikastlari, ovqatlanish omillari va tashqi muhit ta’sirlari) va himoya omillari
(shilliq parda rezistentligi, ishqoriy sekretsiya, antroduodenal kislota
«tormozi», ovqat xarakteri va boshqalar) o’rtasidagi dinarnik muvozanatning
buzilishi imkon beradi.
Yara kasalligi paydo bo’lish mexanizmining
murakkabligi hisobiga
olinadigan bo’lsa, qonservativ davolashning ham, operatsiya usulini
tanlashning ham qiyinligi o’z-o’zidan ravshan bo’ladi.
Patologik anatomiyasi. Me’da va o’n ikki barmoqli ichak shilliq pardasi
va birmuncha chuqur joylashgan devorlarining defekti (nuqsoni) yara
deyiladi, uning o’lchamlari va chuqurligi har xil bo’lishi - yuza yaradan
(shilliq parda chegarasida), to uning hamma qatlamlarini qamrab oladigan
chuqur (perforativ va penentratsiya qiladigan) yaralargacha,
bir necha
millimetrdan, to «gigant» yaralargacha (3-5 sm va undan katta) bo’ladi.
Me’da yaralari asosan kichik egrilikda, kamroq - tanasida va katta egriligida,
o’n ikki barmoqli ichakda - uning piyozcha qismida, kamroq - postbulbar
qismida joylashadi. Yara bitgandan keyin me’da piyozcha qismi shaklini
buzadigan chandiq qoldiradi, ba’zan chiqish qismi torayishiga - stenoziga olib
keladi.
O’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi odatda navqiron va o’rta
yoshda boshlanadi, biroq 60 dan oshgan odamlarda paydo bo’lishi ham
mumkin («kechikkan» yaralar). Kechishining davriyligi, mavsumiy (bahor-
kuzda) qo’zishi, kunduzgi maromi, tungi og’riqlar va ovqat eyilgandan keyin
tinchiydigan och og’riqlar, jig’ildon qaynashiga xos bo’ladi. Og’riq
maromi
ifodalangan: ochlikda - og’riq boshlanadi, ovqat eyilganda - engillashadi,
ochlikda - yana og’riq boshlanadi. Bu «uch fazalilik» jarayonning yaqqol o’n
ikki barmoqli ichakda joylashganidan darak beradigan asosiy diagnostik-
anamnestik belgi hisoblanadi. Og’rik xarakteri, doimiyligi o’zgarganda, orqa,
elka, kurakka o’tganda yara penentratsiyasi haqida o’ylash lozim.
Odatda jarayon qo’zigan davrda paydo bo’ladigan qusish bemorga
birmuncha engillik beradi,
u nordon, unda ovqat aralashmasi bo’lmasligi
mumkin. Qusuqda ovqat bo’lishi, ayniqsa qusishdan bir muncha oldin yoki
qusish oldidan ovqat eyilgan bo’lsa, bu holda stenoz bilan bog’lik bo’lgan
evakuatsiya buzilishi to’g’risida fikr yuritish mumkin.
Bemorlarning umumiy holati, odatda, kam o’zgaradi yoki umuman
o’zgarmaydi. Bemorda ozib ketish kuzatilmaydi, bu aksariyat bemorning
og’riqni yo’qotish uchun ovqat eb turishga intilishi bilan bog’lik bo’ladi.
Stenoz paydo bo’lganda va ovqat o’tkazuvchanlikning
buzilishlarida ozib
ketish qayd qilinadi, xolos.
Duodenal yara diagnostikasida, umumiy qabul qilingan tekshirishlardan
tashqari, me’da sekretsiyasini tekshirishga katta aharniyat beriladi.
Kislotalilikning yuqoriligi (bu me’daning boshqa kasalliklarida ham
uchrasada) bazal davrda ham, gistarnin va insulin bilan rag’batlantirishdan
keyin ham o’n ikki barmoqli ichak yarasi uchun xos.
Rag’batlantirilgan
kislotalilik
ko’rsatkichlarining
yuqoriligi
-
gipersekretsiya (soatiga 40 mmoldan yuqori) yara teshilishi (perforatsiya)
yoki qon ketishi kabi asoratlar bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi, KBI
(kislotaning bazal ishlanishi) ning yuqori ko’rsatkichlari Zollinger-Elisson
sindromi borligi mumkinligidan dalolat beradi.
Bu holda qondagi gastrin
mikdorini tekshirish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
