Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti “Umumiy xirurgiya va travmatologiya” kafedrasi

Me’daning yara kasalligi
Me’da yarasining 3 turi farq qilinadi (Jonson, 1965): 
I
 
turi - me’da kichik egriligi yaralari - meziogastral yaralar; 
II
 
turi - me’da va o’n ikki barmoqli ichakning ko’shma yaralari; 
III
 
turi - prepilorik yaralar. 
Ko’pincha (60% hollarda) I tipga oid yaralar va 20% da II va III tiplarga oid 
yaralar uchraydi. 
Me’da yaralarining kelib chiqish sabablari xilma-xil. Bosh 
sababchilaridan biri me’dadan passajni buzilishi natijasida ro’y beradigan 
duodenogastral reflyuks, piloroduodenal segment motorikasi buzilishi, 

---

pilorusdagi etishmovchilik hisoblanadi. O’n ikki barmoqli ichak ichidagi 
moddalar (lizoletsitin, o’t kislotalari) me’da shilliq pardasi himoya barerini 
buzadi, vodorod ionlarining jadal teskari diffuziyasi esa shilliq pardaning 
bevosita jarohatiga, atrofik gastrit boshlanishiga olib keladi. Mikro- va 
makrotsirkulyatsiya buzilishlari, shilliq parda ostidagi qavat chigali 
bo’lmasligi, kichik egrilik sohasidagi shilliq parda tomirlarining tugallanish 
xarakteri me’da yarasining eng ko’p joylashadigan joyini izohlab beradi. 
Me’da yaralarida xlorid kislota miqdorining past ko’rsatkichlari vodorod 
ionlarining teskari diffuzlanishi, qoplama hujayralar massasi kamayib ketgan 
atrofik gastrit bilan tushuntiriladi. 
Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning qo’shma yaralari birlamchi 
duodenal yara, pilorostenoz va evakuatsiya buzilishlari natijasida antral staz 
ro’y berishi bilan bog’lik, bu antral bo’limning cho’zilishiga, gastrin ajralib 
chiqishiga, gipersekretsiyaga va keyinroq, me’da yarasi hosil bo’lishiga olib 
keladi. 
Prepilorik yaralar (III turi) paydo bo’lishining patogenetik mexanizmlari 
o’n ikki barmoqli ichak yaralarining paydo bo’lishiga o’xshashdir. 
Me’da yara kasalligining klinik manzarasi ko’p jihatdan yara joylashgan 
joyga, dastlabki umumiy statusga, yoshga, asoratlar paydo bo’lishiga bog’liq. 
Kardial og’riqlar xanjarsimon o’siq sohasidagi og’riq bilan kechadi, u 
bel sohasiga, chap elkaga, yurak sohasiga o’tadi, shu sababli bu og’riqni 
stenokardiyadagi og’riq deb o’ylaydilar. Og’riq ovqat eyish bilan bog’lik 
bo’ladi, ovqat eyishdan 20-30 minut o’tishi bilan paydo bo’ladi. 
Mediagastral yaralar aksariyat 40 dan oshgan kishilarda paydo bo’ladi. 
Asosiy belgisi - ovqat eyilgandan keyin 30-60 minut o’tgandan keyin og’riq 
paydo bo’lishidir. Og’riq paydo bo’lish muddatining yaraning joylashuviga 
bevosita bog’liqligi qayd qilinadi. Og’riq odatda 1-1,5 soat, ya’ni ovqat 
me’dadan chiqib ketguncha davom etadi. Og’riq xarakteri, paydo bo’lish 
muddati, kuchi va davomliligi ovqatga, uning miqdoriga, sifatiga bog’liq, 
keyinchalik esa og’riq ovqat xarakteridan qat’iy nazar, har gal ovqat 
eyilgandan keyin paydo bo’ladi. 
O’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligidan farqli ravishda me’da 
yaralaridagi og’riqlar «ikki fazali» bo’ladi: ovqat - og’riq, tinch sharoit - 
engillashuv. 
Katta egrilikdagi yaralar kam uchraydi, ko’pincha xavfli bo’ladi, 
charviga, yo’g’on ichakka, taloq va jigarning chap bo’lagiga o’tadi. 
Pilorus yaralari (III turi) klinik jihatdan o’n ikki barmoqli ichak 
yaralariga o’xshash, biroq malignizatsiyalanishga moyil (2-3% hollarda). 
Yoshi ulg’aygan va keksa odamlarda yaralar aturik, ko’pincha asoratlar 

---

rivojlanishi bilan o’tadi. 60 yoshdagi bemorlarda paydo bo’lgan yaralar 
«eski», bu yoshdan keyin paydo bo’lgan yaralar «kechikkan» yaralar deyiladi. 
Me’da yaralari uchun «qarilik» yaralari xos, ular o’tkir boshlanadi, yassi, 
yirik bo’ladi, yaradan qon ketishiga moyil bo’ladi, ularning sababi - atrofik 
jarayon, tomir patologiyasi. 
Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi simptomatikasi 
keksa kishilarda kam ifodalangan - kuchli og’riq, bo’lmaydi (diametri 3 sm 
dan katta «gigant» yaralardan tashqari), tsikllilik, mavsumiylik yo’q, 
kamqonlik, ozib ketish ifodalangan. O’n ikki barmoqli ichakning «kechikkan» 
va «eski» yaralarida me’da shirasi kislotaliligining ko’rsatkichlari saqlanib 
qolgan yoki hatto yuqori raqamlarda bo’ladi. 
O’smirlarda yara kasalligi og’riq, qusish, duodenal yaraning bir yoki bir 
necha asoratlari rivojlanishi: yara teshilishi, penetratsiya, stenoz, qon ketishi 
holatlari kuzatiladi.