Абдурахим Эркаев мйънавият вд таравдиёт



Download 14,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/273
Sana28.02.2022
Hajmi14,2 Mb.
#474727
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   273
Bog'liq
Маънавият ва тараққиёт

Маънавият ижтимоий .\одиса сифатида
донинг мсщгяти хдкдцаги таълимотни улар «маъна» деб ата- 
ганлар1. Муътазилийлар Аллох Уз бандасига ухшаб кУриш, 
эшитиш, гапириш хусусиятларига, жисмий тузилишига эга 
булиши мумкин эмас, бу Худонинг муштараклиги ва якка- 
лигига — тав^идия талабига зидцир, деб чикдилар.
М асаланинг бу тартибда к^йилиш и мулохазаларни Ал- 
ло^нинг ж исм ан ёки турлича моддий вок;е булиши мум- 
кинлиги устида олиб бормасдан, балки унинг кароматла- 
ри, марх^аматлари, иноятлари, хидоятларини к;андай ту- 
шуниш кераклиги дадида олиб боришга, умуман ило^ий 
ходисотларнинг маънавияти со^асига кучириш им кони- 
ни яратди.
М уътазилийлар илк бор исломда кддимги ю нон фал- 
сафаси ва мантикзнинг услубларини кулладилар \ам д а и с­
лом ф алсаф асининг кУплаб атамаларига, ш у жумладан, 
маънавият туш унчасининг Узаги «маъна»га атама сиф ати­
да асос солдилар.
И ккинчи ф араз — маънавият, унинг узаги «маъна» \а м , 
кддимги хинд ф ал саф аси н и н г асосий туш унчаларидан 
бири булмиш «маънас» тушунчасига бориб такдлиш и мум­
кин, яъни араб тилидаги «маъна» унинг таъсирида маз- 
мунини кенгайтирган булиши мумкин.
Бугунги кунда ф ан жуда узок; утмиш да кддимги X й н- 
д и сто н м ад ан и яти М и ср , Б о б и л, хет, хурри й , сом и й
халкдари (я^удий, оссурий, аккад, оромий ва араб), юнон 
маданиятлари билан алокдда булганлигидан ш уб^алан- 
майди. Геракл тугрисидаги асотирларга я?судийларнинг 
С ам сон тугрисидаги асотирлари таъсир этганлигини, у 
эса Уз навбатида ш ум ерларнинг (Б илгам ес) Гелгамиш
ва Э нкиду тугрисидаги эп оси дан айрим элем ентларни 
олганлиги хдкдца илм ий адабиётларда гапирилади2. Ш у­
м ерларнинг асотирлари ва Гелгамиш тугрисидаги эпоси 
Як;ин Ш арк халкдари маданиятига чукур таъсир этган. 
Э пос аккад, хет ва хуррий тилларига тарж им а кд ли н ган 3. 
Рим ш оирлари Гелгамиш тУ фисида ш умерлардан кейин

Крранг:
Философский энциклопедический словарь. М., 1983, 
391-6.
2 С. Н. Крамер. Мифология Шумера и Аккада — «Мифология 
древного мира». М., 1977, 129 — 130-бетлар.
3 Мифы народов мира. Энциклопедия. Т. 1, М., 1961,302—303-бетлар.


12
А б д ур щ и м Э ркаев
\дтто
и к к и м ин г йил утгач \а м асарлар битганлар1. Дунё- 
н и сув босганлиги — т^ф он т^грисидаги маълумот \а м
Я кин Ш аркда и л к бор шумер асотирларида хамда Гелга- 
мишга багиш ланган эпосларда учрайди2.
К ейинги йиллар тадкикотлари Я кин Ш арк асотирла- 
рининг айрим лари энг кдцимги \и н д асотирлари билан 
(ведаларгача давр) умумий илдизга эга эканлигини курсат- 
мокда. Х,арх,олда уларда узаро муштарак элементлар мав- 
жуд. М асалан, ту ф он тугрисидаги асотир \и ндларда хам 
мавжуд. Гелгамиш ва Энкиду образларига ухшаш образ- 
лар бор. Кддимги ю нон ф илософ иясида олам нинг моддий 
асосини таш кил этувчи тУрт унсур — тупрок, сув, ут, хаво 
\ак,идаги таълимот хам илк бор хинд ф алсаф асида вужуд- 
га келган. М асалан, «Брихандаранка» ( IV—4,5) ва «Чха- 
догья-упаниш ада» (V II, 7, 1)да икки ж уфт унсурлар: ос- 
мон, \ав о , ер, сув-олов (Ут) хакида гапирилади3.
Умуман, дастлабки хинд ф алсаф ий царашлари акс эт­
ган Ведалар ю нон ва араб ф алсаф асига нисатан 1—2 минг 
йил кддимрок; (ran уларнинг ёзиб олин иш и устида эмас
вужудга келиш и устида кетяпти). Ш у боисдан уларнинг 
айрим туш унчалари, табиийки. Я ки н Шарк; хал клари то - 
монидан узлаш тирилган булиши эхтимолдан узок; эмас. Ва, 
аксинча, Я ки н Ш аркда вужудга келган айрим гоялар Эрон, 
Урта О сиё ва Х индистонда хам таркалган. А йрим олимлар 
шумер асотирларидаги баъзи элементлар Я ки н Ш аркдан 
Х индистонга борганлигини ф араз киладилар4.
Узок; даврлардан Х индистон, М иср, Э рон, Урта Осиё, 
Я кин Ш арк, кзди м ги Ю нонистон Уртасида алокалар мав­
жуд булган. А йникса, И скандар Зулкарнайн Х индистон- 
ни босиб олгач, бу минтакдпар Уртасидаги алокалар я н а ­
да кучайди. Кддимги ш умерларнинг I — Ур сулоласи дав- 
рига оид Пуаби казилмаларидан (эрамизгача 2,5 м ин г йил) 
археологлар Х индистон ва Бадахшондан келтирилган тилла 
буюмлар ва кимматбахо тош ларни топганлар.
Ш умерларнинг ва Х индистоннинг М елахи (Мелухха)
1 Мифы народов мира. Энциклопедия, т. 1, М., 1961,302—303-бетлар.
2 С. 
Н. 
Крамер. Уша асар ва манба, 145-6. ва Мифы народов 
мира т. 1, 303-6.

Кдранг:
Упанишада. М., 1966 й.
4 П . А. Гринкер. Две эпохи литературных связей. Типология и 
взаимосвязи литератур древнего мира. М., 1971 21-6.



Download 14,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   273




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish