A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

durdurmak ; , 5) Taşkende üç müslüman ve iki rustan ibaret âli «Tür­kistan komisyonu» göndermek ; 6) Türkistandaki «Kızıl Gvardiya»
yi (yani gönüllü, bolşevik askerî kıtalarını) dağıtıp yerine, müslüman kızılordusu göndermek ; 7) yerlilerden kızılordu teşkil etmek ; 8)
Türkistan Ruslarından seferberliklerde alınmakta olan neferleri Türkis­tan ordusuna almayıp, İç Rusyaya sevketmek ; 9) basmacı harekâ­
tını kuvvetle tenkil yerine, Türkistanm hukukunu itiraf ederek, irşat ve propaganda yoluyla yatıştırmak ve işe yarayacakları kızılorduya celbet- mek; 10) yerlileri demiryol, posta ve telgraf işlerine ve mekteplerine celbetmek ; 11) çarların ve general Kaufmann gibilerin namına rek-
zolunan âbideleri şehir meydanlarından kaldırmak.
«Türk - Komisya» ya da müslümanlardan Turar Rıskulov, Nizam- khocayev ve Mirseyyid SultanaliyeVlerin namzetliği gösterilmişti. Le- nm bu teklifleri beğendi ve 12 temmuz radyosuna, bunların hepsini de­ğilse bile bir kısmını derçetmiş bulunuyordu. Sovyet ricali gerek Kazak ve^ Başkurtların, gerek o zaman Moskovaya gelip arzularını beyan eden diğer Türkistanlıların taleplerine ehemmiyet verir gibi göründüklerin­den, Moskova ile Ortaasya arasında oldukça samimî bir münasebet» te­essüs etmeğe başlamîştı. Bolşevikler o günlerde Zakaspi vilâyetinde
Kakım vaziyette olan İngilizlerin, ancak Beyaz Rus generallerini müs- 1 iirnanîardan Bukhara emîri gibi ortaçağdan kalma mutaassıp feodalle- ve mürteci unsurları kullandıklarını, aynı zamanda Afganistan tariki İh Türkistana gelen inkılâpçılar (Bereketullah ve prens Kumar Mahand- »a Pıatap¹'"¹) ) la bazı İngiliz düşmanı türk zabitlerini (Kâzım Bey) ve Volga Tatar komünistlerinden kendi lehlerine istifade ettiler. Kâzım Bey bu valin mart-eylül aylarında Bukhara, Taşkent, Khıyva ve Aşkabâd i arai larmda, Mevlevi Bereketullah ise Kazan ve Başkurt münevverleri atasında boîşevik lehine büyük teşvikatta bulundular. Bakuda neşrolu­nan bolşevik gazetesi «Novıy Mir» , Kâzım Beyi, «bugün Sovyetlerin f ürkistandan idare olunan şark siyasetini idare eden zattır» diye tarif ediyordu ^r*~). Bu aralık Afganistanda vaziyet İngiliz aleyhine dönüp, verdi emir Amanullah Han, Sovyet Rusyaya büyük bir heyet yolladı. Moskova komünist fırkası merkezinin yukarıda mezkûr 12 temmuz rad­yosu da. Afgan heyeti âzaları olan Muhammed Veli Han, Muhammedi d ivm Han, Feyiz Muhammed ve Muhammed Sıddık Hanların ve Tür- d mümessili sıfatı ile Kâzım Bey ve diğerlerinin Taşkentte toplu bu­lunduğu bir zamanda gelip, güya Türkistanın bütün hukuku Moskova tarafından tanınmış gibi telâkki edilerek, şenlikler yapıldı. Muhammed \ . i; Han da Taşkentte büyük ziyafetler verdi. 1 1 eylülde Beyazların ruu mağlûbiyeti ile. Samara-Orenburgda demiryol hattı açılıp, Mosko­va -Taşkent münasebatı yoluna girdi. Afgan heyeti Moskovaya gelip, bilhassa Trotski bunlar ile pek tatlı ve görünüşte çok samimî muams- h hude bulundu ve aynı zamanda ilk teşrinde artık Anadolu haberleri '/ani Mustafa Kemal Paşanın hareketlerine ait malûmat ta gelip yetişti. Vekayiin efkârı umumiyeyi Ingiliz aleyhine çeviren mahiyette inkişafı İM'-Ueviklerin lehine propaganda şeklini aldı. I 1 eylülde demiryollar aodiıp Rugyadan yeni sovyet askerleri gelmesi ile bolşevıkler 26 eyliil- / «■ Os ve 30 eylülde Celâlâbâdı alıp, oradaki Rus köylülerini de kendi ! -hicrine çevirdiler. Karargâhını Samaradan Taşkende nakleden kızıl c rcîu Türkistan cephesi (Turkfront) başkumandanı Frunze, o zaman cenup cephelerinde Vrangel’e karşı mücadele etmekte olan Başkurt or- onsunun bir kısmını Türkistana celbetmek için çalıştıysa da, Başkurt kumandanlığı, Başkurt ordusunun taksim edilmiyeceğini, tekmil Başkurt ordusunun müstakil fırka sıfatı ile Türkistana celbolunmasmı talep etti. Fakat Trotski ve Ve.tsetis bu orduyu Türkistana göndermeyip, cenup
uru Bunların faaliyeti hakkında bk. W. O. von Hentig, İns Verschlos- Land, 1928. s. 238.