A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Siyaseti Devri. şamak» kararını aldı. Başkurdüstan ve Alaş Orda
hükümetleri, bıı sırada artık Sovyetler ile barışmış bulunuyorlardı. Taşkentte teessüs eden Sovyet idaresinin Rus şövmcüe- ıinden teşekkül etmiş bulufıduğu, hükümet âzaları arasında 1914 senesin­de Rus patriyotizm efkârını terviç maksadıyla tesis edilen monarşist «Sene 1914 cemiyeti»ne intisap edenlerin de bulunduğu ve bunların Sovyet devrinde yerlilere karşı takip ettikleri siyasetlerindeki edepsiz­likler. Moskovaca meçhul değildi. Türkistan Sovyet idaresini ıslah hak­kında Moskova «Fırka Merkez Komitesi» (TSK) 12 temmuzda bazı kararlar ittihaz edip, radyo ile Taşkende haber verdi. Burada yerli Tür­kistanlıların hükümet müesseselerine tenasüp usulüne riayeten celbi, yerli ahaliye hüsnü muamele edilmesi emredilmiş ve merkezden 1 ür- kistan için mahsus bir «Türkistan Fevkalâde Heyeti» («Türkestansaiya
çererezveçayhaya komisiya» dan) ihtisarla «Türk - komisiya» gönderi­leceği bildirilmişti. Türkistan rus komünistlerini telâşa düşüren bu «rad­yo mukarreratı» dolayısile Taşkent hükümet âzalarından Moskovada bulunan birisi (Tabulin) tarafından «bu mukarrerat, Merkez Komitenin kendi tedbiri olmaktan ziyade Zeki Velidi ile ve Hindli Bereketullah- m Lenin e tesir ederek gönderttikleri bir radyo» olduğunu beyan eden bir telgraf da Taşkentte rusça «İzvestiya» ve türkçe «İştirâkiyun» ga­zetelerinde basıldü
Bu adamın kısmen hakkı da vardı. Temmuzun bidayetinde Mos- kovaya geldiğimde Lenin, beni Kremline çağırıp, Hindistanlı Mevlevi Bereketullah tarafından Türkistan idaresinin ıslahı hakkında verilen bir projeyi verdi. Okuyup, kendisine izah etmemi ve Türkistan işleri hak­kında ne gibi fikirlerim varsa, onları da yazıp kendisine vermemi tek­lif etti. Mevlevi Bereketullah, projesinde daha ziyade diriî meselelere ve müsadere edilen emvale, emlâke ve vakıflara temas etmişti. İki gün zarfında yazıp verdiğim teklifler şunlardan ibaretti : 1) Türkistan Sov­yet hükümetinin bütün müessesatını millî tenasüp usulüne göre teşkil etmek; 2) yerlilere komünistliği mecburî etmeyip, yalnız Sovyet tem­sil heyetlerine ve kongrelere gönderilecek namzetlerin müslüman amele sınıfı arasından gösterilmesini kâfi görmek ; 3) 1916 yılında ve Sov­yet devrinde müsadere edilen araziyi iade etmek ; 4) müsadereleri