A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Memleketin idaresi ve burada sosyalizm tatbikinin temini, millî ordu teşkili ile kabil olur.

Türkistanda milliyet ve akalliyet meselesi, millî tenasüp esasın­da halledilir.

Maarif, yerli halkın memleket idaresini bizzat idare etmelerini, tekmil asrî devlet müesseselerini, asrî nakil vasıtalarını, demiryolu, pos­ta ve telgrafı, ziraat ve sanayi müesseselerini hemen kendi eline almasını, temin edecek ve kültür sahasında yabancıların tesirinden kurtulacak ve kuvvetli yerli millî kültüre malik olacak bir şekilde konulmalı; hizmet mektebi, profesyonel mektepleri açmak ve umumî talimin tatbiki ma­arifin esasî umdelerinden olur.

Din işleri, dünya ve devlet işlerinden tamamen tecrit edilir.

Türkistan sosyalistler tüdesi, ancak mazlûm sınıflar gibi, mah-

kûm milletlerin hukuku için de mücadele prensibini kendisine esas um de edinen bir internasyonale girebilir»²¹⁰).
210) Sonradan .Erk Fırkası» ismini alan bu * Sosyalist Tüde», bu .9 maddelik programı daha şümullü bir şekle sokmuş .ve bunun 9 ilkkânun 1926 da kabul edilen soıı şekli nazariyata ait mufassal bir mukaddime ile birlikte rusça olarak neşredilmiştir. Program maddelerinin mufassal şekli budur:
1) İktisadî sahada tatbik edilmesi icap eden çareler: a) yeı% su ve orman tamamen halkındır ve meeeanen istifade edilir: b) mâden istihsalâtı tamamen mil­lileştirilerek, müstakil Türkistan hükümetinin elinde olur. Ağır endüstrinin diğer kısımlarının devlet eline geçirilmesi ise, memleketin İktisadî ahvalinin çabuk dü­zelmesi, amele hayatının ıslahı için hususî ellere nisbeten daha faydalı olması ile mukayyet tutulur: e) halk iğe!iğinde kollekfif usulü ileri sürülür. Bununla bera­ber Türkistanda suğarrna işleri ve «haşer»- (imece) usulü, ırmak ve arıklar siste­minin muhafaza ve idaresi gibi köylü dihkan kütlelerinin müşterek çalışmalarını talep eden hususiyetlerin ahaliye istikbalde İktisadî ve İçtimaî, halatın muhtelif cihetlerini sosyalizmin ideali olan kollektivizm esaslarında ve umum milletin or tak çalışmaları ile inkişaf ettirmeğe alıştırmak, bugüne kadar dağınık kalıp, yalnız bir arık, ırmak veya aşiret çerçevesinde yeıleşebilen Türkistan köylülerini, ee miyet hayatına, İçtimaî imâr işlerine daha ameli bir surette alıştırmak için en muvafık sahalar olduğu nazarı itibara alınır. Asri usullerde yeni büyük arıklar kazmak ve bütün nehir sistemlerini tanzim edecek büyük bentler inşa etmek. Tür­kistan dağlarında bütün ülkenin iktisadi hayatını idare edecek *hidro-elektrik> istasyonları vücuda getirmek ve bunların idaresi, kollektivizmi ve .müşterek millî mesaiyi müstakbel Türkistan* iktisadı hayatının ve sanayiinin esası yapacaktır, ç) Köy iğeliğinin endüstrali.zasyonuna çalışmak, sulama ve gübreleme usulüyle- yapılan ziraatın Türkistanın her taralında ihyasına vc inkişafına c-hemmiyet veı mek, Rus istilâsı devrinde Türkistanın bilhassa şimal kısımlarında intişar eden ekspansif (yani sulama ve gübrelemeye riayet edilmiyeıı «bahârî») ziraat usulü nün, intensif ziraate karsı aldığı faarruzî vaziyetini değiştirmek, d) Yeni büyük magistiral kanallar kazdırmak ve nehir havzalarında }'eni açılan sulama sahalarına her şeyden evvel çöldeki ahaliyi, yani ister eskiden göçebe olan, isterse nehirleri idare edemiyeı-ek çöle çekilip «çarva» hayatı ile çöllerde geçinmekte olan ahaliyi iskân etmek, e) Rusların' muhaceret yollarını kesmek, iktisadi hususta Türkistanlılar ile aynı seviyede olan ırkdaş kavimleri ve Asya kavimlerini iskân etmek yolu ile ahalinin kesafetini arttırmak, f) Vergilerin, yalnız parlamentodan geçirilen bir varidatla mütenasip olması, g) Kooperatifin bütün envaını terviç et­mek ve devlet sermayesi ile halk istikrazı (kredi) bankaları açmak, h) Yeni asri şehir imarına ehemmiyet vermek. Asyanın ortaçağ ve aynı zamanda sıhhi olmıyan eski şehir usulünün, yerli ahali arasında eski hayat tarzlarının yaşamasına sebep
«Sosyalist tüdesi», 1924 yılı sonunda Berlinde toplanan «bey­nelmilel sol sosyalistler kongresi» nde, tarafımdan okunan mâruzada olduğunu gözönünde tutarak şehrin «yerli-* ve «avrupai» ye inkısamını sona erdir­mek ve bunun için eski şehrin yeniden asrı usulde muntazam ve daimî pilânlı bil* surette imarını temin eden pîlânlaı* tertip etmek, eski şehirlerin sulama sistemini ve arıklarını, kanalizasyon yollarını, münakalât yollarını büyük imaretlerin, park, büyük caddelerin ancak şu yeni pıîânlar üzerine yapılmasını, Türkistanın bütün şehir ve kasabalarında mecburî etmek.

2. 
   Amele meselesini halletmek yolunda görülecek çareler: a) Mevcut beynel­milel amele ve sanatkârlar teşkilâtını, esnaf cennetleri (profsoyuz), amele kasa­ları, sulh kamiraları, hayat sigortası ve hizmet muhafazası gibi miiesseseleri, Tür- kistanda da tam hukuklu ve rençbeı* sınıfının hukukunu lâyıkınca müdafaa ede­bilecek müesseseler sıfatı ile vücuda getirmek, o mııesseselerde yerli ameleyi asri profesyonel ittifakları usulleriyle iş görmeğe, Türkistanın her yerinde kendi ken­dilerini idare etmeğe kati surette alıştırmak: bunun için hususî mektepler ve kurs­lar açmak, b) Devlet ve hükıımet idaresinde bulunan fabrika ve imalâthanelerdeki amele hayatını, devlet idaresinde bulunmıyaıı müesseseler için nümune olacak tarza sokmak.
   
3. 
   Türkistanın iktisaden inkişaf ve yükselmesi, ancak bu ülkenin kendi mukadderatına kendisi malik olması ile mümkün oluyor. Binaenaleyh «Erk» fır­kası, Türkistanın tam istiklâlinin elde edilmesi, ülkenin, Örtaasyadaki coğrafî, ta­biî ve İktisadî vaziyeti ile mütenasip kuvvetli ve mühim bir uzuv sıfatı ile beynel­milel sahaya girmesi yolunda uğraşacaktır.
   
4. 
   Dıştan emperyalistlerin ve içten feodalite ve ruhânilerin elinden azad i lan Türkistanın idare usulü, «demokratik cumhuriyet» olur. İdare kuvvetinin bütün kaynağı: vasıtasız ve erkekle kadın müsavi -olarak gizli seçim usulüyle seçilen parlamentodur. Vilâyet ve tümen idare «kengeş» leri (Zemstvo) ve şehir idareleri yine bu esasa gQre vücuda getirilir. Türkistanda halk hâkimiyeti, Avru­pacın burjuva demokrat ananelerini geçirmiş olmadığından, yerli kapitalistlerin ve burjuvanın tazyik ve demagojisine mâruz kalacağı hatırda tutulmalı ve ona karşı tedbirler alınmalıdır. Türkistanda demokrasi, halkın aşağı ve ezilmiş taba­kaları içinden hür ve serbest mücadelelerde yeni kuvvetlerin çıkmasını temin edecek mahiyette olmalıdır.
   
5.