A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

- ) 19 maddelik bir program projesi teklif etti. Burada kadınların
Abdüîir^İ^^ ^SnCC ^^ Mirza
• „ l-a d ıh izini da yaşatmak, dine ihtimam.
pepelerine dokunmamak, Ş<=^T!*- ' , * vardı'⁰⁷), ki bunlar diğer taraf
_icin makbul değildi. Her ,k. takımın bırlcştıg
!) Gizli cemiyetin zarureti; _Bukharada millî hükümet

2. 
   Emiri sonuna kadar tepelemek ve c
   

makinesi kurmak; r nf harbiye komiserlikleri ku-

2. 
   Merkezî harbiye nezareti ve » rarak. millî kızıl orlu teşkiline başlamak;
   
3. 
   Asri maarifin zaruri olduğu; _münevverleri tek bir fı*k«V
   

gibi şeylerdi. Neticede Bukharada toplanan-^«umumî _platforma,y. çerçevesine sokmak imkanı o.ma ı₀m tahakkuk etti. Başkurt-
tâyin edip, bir «ittifak» vucuda „_5re f_ırka programları
l_ar (İldirkhan) ittifaka girme* ıçm t V ^bi. _Taşkentteki Kazak
tesbit edilmesi zarurî «.Huşundan _{feuml mektup} ve adam gün-
münevverleri ve milliyetçi komünist w ^ _mlarınl tertip etmek yal-
dererek, talebettıler.. Bu «f“k^a ^amelî mücadele hayatında ise «ıt-
nız kanaatlerin tesbıtı demek o .ug , . _{f ka pro}gramlarını og-
lifak». maddelerinin kâfi geleceği ve ^-^^Lfımdan söylendi, ve renmekten hiçbir zarar mutasavver o _afj «terakkiperverler» (ke­birleşme yolu açılmış oldu. Netice ^e «gurup») ²⁰⁸) sıfatıyla kendi
didler), diğer tarafı «sosyalist tu essı^yan^ ^ ^ beklemeden arada
görüşlerine göre program tes ı _{ml v}ücuda getirmeğe karar
birletilen noktaları tâyin ile vc JT ı birlik _pl_atforması ka-
VC 29 sonkânond, Mffl, Avamî
miyetlerinin ittifakı» ısmı verrld. k _dda_ ₁₉₂₂ yılı eylu-
„„„ meselesi 1921 d». ” .fûldc mitakete .UiBp •»»
**>* «■<*- ^ “.^ ».«ttkll »>"'**' v. Türkistan,»

1. 
   Cemiyetin gayesi Turkıs.amn , i _n.
   

mukadderatını Türkistanlıların ken ¹ _kratik cumhuriyettir.
71 Müstakil Türkistanın idare usulu demo
_m, ileri sürenlerin elebaşılarından biri, mu-
[ *») Gariptir ki şu program, ilen sure olmuştur. Bu zat,
«M,»™, Sovyet,.», — **- “■» ^B“^W
sunta bolşevıkler tavafından «dam adı m'l' senesinde toplanan sol sosyalist-
m, .Tiad., be»™ R..'."* ‘f⁴ _h„, olarak
leı kongresinde vesd®n, -_S™»d. >«*•
straktion» diye tercüme edilmiştir.

3. 
   istiklâl kesbi ancak millî ordu teşkili ile mümkündür, millî hü­kümet ancak millî orduya istinat eder;
   
4. 
   Türkistanın istiklâli, İktisadî istiklâl sayesinde mümkündür. Tür­kistan iktisadiyatının umumî hatlarını tâyin etmek, sanaat ve ziraatin hangi kısımlarına daha ziyade ehemmiyet vermek lâzımgeldiğini tesbit eylemek, yapılacak demiryolları ile umumî mngistral arık (kanal)larm istikametlerini tâyin etmek gibi meselelerin Türkistanlıların kendi elle­rinde olması;
   
5. 
   Asrî maarif ile profesyonel maarifin terakki ettirilmesi ve Av­rupa medeniyeti ile, ayrıca rus medeniyeti yolu ile değil, doğrudan doğ­ruya tanışmağa çalışmak;
   
6. 
   Milliyet meselesi ile memleketin tabiî servetinden istifade me­selelerinin nüfus adedi tenasübü usulüne göre halledilmesi;
   
7. 
   Din işlerinde tam hürriyet, devlet işleri ile din işlerinin karıştı­rılmaması.
   

Teşkilâtın programı sonradan da eski şeklinde kaldı, yalnız elâstikî bir tâbir olan «azadlık» yerine daha vazıh olan «istiklâl» kelimesi ko­nuldu ³⁰³) ve «Cemiyet»in ismi «Türkistan Millî Birliği» (ihtisarla: «Tmb») şeklinde değiştirildi.
Mart içinde artık Khıyva gençlerinden ve Kazak
«Sosyalistler Alaşordacılarından birçok zevat gelmişti. Bunlar, Tüdesi» elbette bu komitelerin heyeti mecmuasını veya
merkez komitelerini değil, vaktiyle o teşkilâtlara dahil olan grupları temsil ediyorlardı. Bunların gelmesi ile teşkilât işle­rini daha muayyen bir şekle sokmak zarureti görüldü. Alaşorda’nın arazi ve rmeîe programı sosyal demokratlara yakın ise de, kendisi sosyalist fırka değildi. Buna mensup âzaların birçoğu, teşkilâtlarım Özbek terak­kiperverleri ile birleştirmek yoluna da girmediler. Çünkü, din ve mede­niyet meselelerine bakıştan farklı idi. Neticede Kazaklar Aîaşorda’cılar yalnız ittifaka («Cemiyet»^) girmekle iktifa ettiler. Fakat fikren Ârifova yakın olan nüfuzlu Khıyva mümessili, keza fikren marksist olup dinci­likle ilgileri olmıyan ve yalnız millî intereseler bakımından Cemiyetimize iltihak etmek İ3tiyen bazı zevat, kendilerinin dinci ve islâmcı terakkiper­ver «burjuva»larla ve cedidlerle aynı fırka müntesibi sayılamıyacakla-
nnı ileri sürdükleri gibi, Özbek terakkiperverlerinden bazıları dahi bu nevi «millî marksist» lerle aynı teşkilât adamı görünmek istemiyorlardı. Bu halde ben ve arkadaşlarım, Cemiyeti, ancak bir «ittifak platforması» sıfatıyla muhafaza etmek, birbirine zıt zümreleri «sosyalistler tüdesi» ve «terakkiperverler tüdesi» diye iki zümrede toplamanın çaresine baktık. Müzakere neticesinde nisanda «sosyalistler tüdesi» nin programı, 27 mad­deden 9 maddeye ihtisar edilerek, sosyalizm taraftarlarının hepsine ka­bul edilecek bir şekle konuldu. Buna Bukharalı ve Khıyvalı sosyalistler­den maada Alaşordacılardan merhum Dinşe ve arkadaşları da dahil oldular. Kabul edilen 9 maddenin hülâsası şudur:

1. 
   İktisadî sahada yer ve suyun, yeraltı servetlerinin millileştiril­mesi, köy hayatının kollektivize edilmesi, büyük kanallar inşasının sos­yalizmin tatbiki için esas saha şekline çevrilmesi, tüdeniıi esas gayelerini teşkil eder.
   
2. 
   Industrisi inkişaf eden medenî memleketlerde, maruf amele müesseselerini, Türkistanın yerli amele teşkilatına pilanlı olarak tatbik etmek, Türkistanın rençber dihkanmı, amele telâkki etmek.
   
3. 
   Türkistanın müstemlekecilerin elinden kurtularak kendi kendini idare eylemesi, bu ülkede tabakalaşma imkânının ve rençber sınıfın kendi hukuku için mücadele edecek seviyeye yükselebilmesinin ilk ve esas şar­tıdır.
   
4. 
   Hür Türkistanda idare usulü rençber sınıfın ve teceddüt taraf­tarlarının engelsiz faaliyetlerini temin eden demokrat cumhuriyet ola­caktır. Türkistanın parlamentosu, zemstvo ve şehir idareleri, umumî ve gizli seçim usulüyle açılır.
   
5.