A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Diagnostik belgilari.
Kriolit kristallaming o4ziga xos shakli va kamroq shishaga o4xshab 
yaltirashi xarakterlidir. Bu mineralni faqat dahandam yordami bilan 
va 
optik konstantalarini o'lchab ko4rib aniq bilish mumkin.
Dahandam alangasida osonlik bilan hatto sha’m alangasida 
ham eriydi. Bunda u alangani qizg
4
ish-sariq rangga kiritadi va 
soviganda oq emalga aylanib qoladigan shaffof sharcha hosil qiladi. 
Shisha naychada ftor uchun reaksiya beradi. Ko4mir ustida uzoq 
vaqt qizdirilganda glinozyomdan iborat qobiq qoladi. Bu kobalt 
nitrat tuzi eritmasi ta’sirida ko4k rangga bo
4
yaladi. Solishtirilmagan 
H2SO4 
da butunlay erib ketadi.
110

---

Paydo bo‘lishi. Kriolit flor bilan boyigan qoldiq eritmalardan 
paydo b o iib , pegmatitlarda uchraydi. Yirik sanoat ahamiyatiga ega 
bo‘lgan koni G‘arbiy Grenlandiyada - Iviggut koni boiib, bu kon 
granitlar orasida greyzenga aylangan pastga qarab tik tushib 
ketadigan katta shtok shaklidadir. Bu yerda kriolit boshqa murakkab 
ftoridlar, siyrak sulfidlar, kassiterit va boshqa minerallar bilan yaxlit 
yirik kristallardan iborat massa hosil qiladi. Ilmen tog'larida 
(Janubiy Ural) topaz konlaridan birida u xiolit, amazonit va boshqa 
minerallar bilan birga topilgan edi.
Amaliy ahamiyati. Kriolit odatda sun’iy y o i bilan olinib, 
alyuminiy metallurgiyasida, sutdek oq oyna, temir idishlami 
bo‘yaydigan emal tayyorlashda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.
Galit - NaCl. 
Grekcha «galos» - tuz demakdir. U “osh tuzi” 
ham deyiladi. Tarkibi - Na - 39,4% va Cl - 60,6%. Mexanik 
aralashma sifatida gil, organik moddalarda boiadi. U kub 
singoniyali, k o i havzalarining ostida bir-birlariga yopishmagan 
dona-dona boiib, zich kristallangan ko‘rinishda topiladi.
Galit shishadek yaltiraydi; qattiqligi - 2; solishtirma og‘irligi
- 2,2; mo‘rt; suvda oson eriydi, mazasi sho‘r. U juda gigroskopik, 
havo namini o‘ziga tortib oladi. Galit ekzogen sharoitda quriyotgan 
koilarda yoki dengiz havzasidan qum to‘siqlari bilan ajralgan sayoz 
qoitiqlarda quruq va issiq iqlimli sharoitlarda paydo boiadi. 
Galitning eng zahirali konlari turli davrlarda yuzaga kelgan. Galit -
muhim oziq-ovqat mahsuloti. U sanoat va qishloq xo‘jaligining turli 
tarmoqlarida ishlatiladi.