A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Vanadinit - РЬ5(У 0 4)3С1. 
Tarkibida PbO - 78,3%, V
2
0
5
-
19,3% va Cl - 2,4% boiadi. Aralashma holda P
2
O
5
, A1
2
0
5
uchraydi. 
U geksagonal, prizma va ignasimon qiyofalarda uchraydi. Ba’zan 
radial shu’la, tola-tola holida aniqlangan. Vanadinitning rangi sariq, 
qo‘ng‘ir va q izg ish tuzlarda boiadi. Uning yaltirashi shishadek, 
yogiangandek tuyuladi, qattiqligi - 3; solishtirma ogirligi - 7; 
mo‘rt, notekis yuzalar bilan sinadi. Vanadinit qo‘rg‘oshin-rux 
konlarining oksidlanishi zonalarida hosil boiadi. U vanadiy 
manbayi sifatida sanoat ahamiyatiga ega.
A nnabergit - Ni
3
[As
0 4
]2. Nomi Saksoniyadagi Annaberg 
konidan kelib chiqqan. Tarkibida - NiO - 37,5%, As
2
Os - 38,5%, 
N
2
O - 24%. U monoklin singoniyali, prizmatik kristallar hosil 
qiladi, ba’zan tuproqsimon massalar yuzaga keladi.
Feruza 
-
СиА
1
б[Р
0 4
]
4
[
0
Н]
8
-
5
Н
20
. 
Sinonimi: 
kallait 
(feruzaning qadimiy nomi). Temirga boy (Fe
2
0
3
20-21%) xili 
rashleit deb atalgan. Kimyoviy tarkibi. CuO 9,57%, A1
2
0
3
36,84%, 
P
2
O
5
34,12%, H20 19,47%. Har xil boshqa aralashmalar ham 
boiadi. Singoniyasi triklin: simmetriya ko‘rinishi pinakoidal. 
Ko‘pincha yashirin kristallangan massa holida buyraksimon shakllar 
yoki qobiq tomirchalar va noto‘g‘ri shaklli uyumlar holida tarqaladi.
106

---

Feruzaning rangi havo rang-ko‘k, olmosdek yashil, yashilroq- 
kul rang. Yaltirashi mum kabi. Ng=l,65, Nm=l,62 va Np=l,61. 
Qattiqligi 5-6. Ancha mo‘rt. Ulanish tekisligi {001} bo‘yicha 
mukammal, {010} bo‘yicha o ‘rtacha. Singan yuzasi och chig‘anoq 
sirtiga o ‘xshab ketadi. Solishtirma og‘irligi 2,60-2,83.
Diagnostik 
belgilari. 
Rangi 
va mum kabi yaltirashi 
xarakterlidir. Lekin ko‘p paytlarda o ‘ziga o‘xshagan xrizokolla bilan 
misning boshqa minerallaridan ajratish uchun kimyoviy reaksiyalar 
qilib ko‘rish lozim bo‘ladi.
Dahandam alangasida yorilib-yorilib ketadi va qo^gMroq 
boMib qoiadi. Alanga yashil rangga bo‘yaladi. Yopiq naychada ko‘p 
suv ajratadi. Bura va fosfor tuzi bilan mis borligi bilinadigan 
reaksiya beradi. KJslotalarda eriydi. Fosfor reaksiyasini beradi.
Paydo bo‘lishi va konlari. Nurash sharoitlarida yer yuzidagi 
misli eritmalaming glinozyom (dala shpatlarida va boshqalarda) 
bilan fosforga (apatit va boshqa birikmalardagi) boy bo‘lgan tog‘ 
jinslarga ta'sir etishidan, ko‘pincha, limonit bilan birga hosil bocladi. 
Feruzaning hayvonlaming qazilma suyagi va tipi hisobiga paydo 
boMgan hollari ham ma’Ium (“suyak feruza” yoki odontolit). 
В unday feruzaning organik kelib chiqqanligi shlifmi mikroskopda 
ko‘rganda aniq biiinadi.
Eng yaxshi feruza bir necha yuz yillar davomida Madan 
konidan (Eronda Nishapur shahari yaqinida) chiqarilar edi. Bu yerda 
u 
limonit bilan birga nurab ketgan magmatik jinslar — traxitlar 
orasida noto‘g‘ri shaklli uyumlar va yupqa tomirchalar bo4lib 
yuzaga kelgan. Feruza qimmatbaho tosh sifatida bu yerdan Turkiya 
orqali Yevropaga yuborilar edi. Boshqa konlaridan Vadi-Magara 
(Sinay yarim orolida). Qora Tepa (Samarqanddan janubda) va 
boshqa konlarini eslatib o‘tamiz.
Amaliy ahamiyati. Feruzaning rangi chiroyli (havo rang-ko4k 
rangli) xillaridan bezak buyumlari tayyorlanadi. Uncha chiroyli 
boMmagan xillarini sun’iy yo‘l bilan bo4yash mumkin.