A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

107

---

Glossariy
10-jadvaI
Termin
0 ‘zbek tilidagi sharhi
Volframit
Yunoncha «bo‘ri ko‘pigi» ma’nosini anglatali
Sheelit
Shved kimyogari K.V.Sheell nomi bilan atalgan
Monatsit
Yunoncha «monaydzen» - “yakka qilish” demakdir 
(“monax” soczidan olingan)
Annabergit
Nomi Saksoniyadagi Annaberg konidan kelib 
chiqqan
Apatit
Grekcha - “apatao” - aldayman demakdir
Vanadinit
Tarkibida qimmatli element - vanadiy borligi uchun 
Shunday nom berilgan.
Feruza
SLnonimi: kallait (feruzaning qadimiy nomi). 
Temirga boy (РегОз 20-21%) xili rashleit deb 
atalgan
Nazorat savollari
1. 
Apatitga ta’rif bering.
2. 
Apatit fosforitdan qanday farqlanadi?
3. 
Fosforitlardan qaysi mineral tarqoq elementlar uchun 
ma’dan hisoblanadi?
4. 
Uranning ishlatilishi.
108

---

9-bob. GALLOIDLI В IRIK MALAR (GALOGENEDLAR) VA
NITRATLAR SINFI
REJA:
1. Flyuorit guruhi minerallari
2. Galit guruhi minerallari
3. Silvin guruhi minerallari
4.
Natriyli selitra guruhi minerallari
5. Kaliyli selitra guruhi minerallari
6
. Kriolit guruhi minerallari
7. Kerargirit guruhi minerallari
Kalit so ‘zlar:
ishqoriy, dodekaedr, izomorf, gidrotatsiya, 
xemogen, gunafsha, litos, kriolit, dahandam, granat, gomopolyar, 
ekzogen, modifikatsiya, kolchedon, geteropolyar
Kimyoviy nuqtai nazardan qaraganda galoidlar HF, HC1. HBr 
va HJ kislotaning tuzlari bo‘lib, vodorod o4miga ishqoriy, ishqoriy 
yer metallari, hamda Cu, Ag, Pb, Hg, Fe, Mn lar kation vazifasini 
bajaradi. Ushbu minerallarga shaffof, rangsiz, solishtirma og‘irligi 
kichik va oson eruvchanlik xususiyati hamda shishadek yaltirashi 
xosdir. Ular ftoridlar, xloridlar, bromidlar va iodidlarga boMinadi. 
Bundan tashqari, yana tarkibida qo‘shimcha kislorodli anionlar 
[OH]1-, O2" 
[SO4]2" 
[JO]1' ishtirok etgan ancha murakkab va suvli 
birikmalar ham mavjuddir.
Ftoming birikmalarida ishtirok etadigan elementlaming soni 
15 ga yetsa ham ftoridlar tabiatda ancha kam tarqalgan 
minerallardir. Bular orasida CaF
2
ko‘rinishidagi Ca ftoridi muhim 
ahamiyatga ega. Ftoridlar tarkibida B, AJ va Si ancha kam rol 
o‘ynaydi. Boshqa elementlar tabiatda juda kam uchraydigan ftoridlar 
tarkibiga kiradi.
Flyuorit 
- CaF2. «Flyuorum» - ftor elementining lotincha 
nomi. Tarkibi - Ca - 51,2%, F - 48,8%. Izomorf aralashma holda 
ittriy, seriy va uran bo‘ladi. U kub singoniyali, to‘g‘ri tuzilgan 
kubik, ba’zan oktaedrik, dodekaedrik kristallar holida uchraydi.