A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

4] 3
va [V 0
4] 3
muhim hisoblanadi.
M onatsit- (C e,La..)P0
4
Yunoncha «monaydzen» -“yakka 
qilish” demakdir (“monax” so'zidan olingan). Tabiatda u yakka- 
yakka holda uchraydi. Tarkibi - seriy va lantan 50-68%, P
2
O
5
- 22- 
31,5%. Izomorf aralashma holida ittriy - 5% gacha, toriy - 5-60% 
atrofida bo‘ladi. Monatsit monoklinal singoniyali, tabletkasimon, 
prizmatik shakllarda uchraydi, Magmatik jinslarda (intruziv va 
pegmatitlarda) mayda donali, ba’zan bir necha kilogrammlik xil lari 
mavjud. Uning rangi xilma-xil - qo'ng4^:, sargMsh-qo^gHr, 
jigarrang, qizil, ba’zan yashil; shishadek yaltiraydi, yog‘langandek. 
Qattiqligi - 5,5, solishtirma ogMrligi - 5,5. Monatsit kam uchraydi. 
Odatda nefelinli sienit, granit, alyaskit va ulaming pegmatitlarida 
ko‘proq tarqalgan. U seriy, lantan hamda toriy olishda asosiy manba 
hisoblanadi.
105

---

Apatit 
-
Ca
5
[P
0 4
]
3
(F, Cl). 
Tarkibida CaO - 55,5%, P
2
O
5
-
42,3%, ftor - 3,8%, xlor -
6
,
8
% va tarqoq elementlardan C1
2
0
3
-
5% gacha boiadi. U geksagonal singoniyali, igna shaklida, kalta 
ustunsimon va tabletkasimon kfistallari hoiida uchraydi.
Apatitning magmatik intruziv jinslarda qilsimon nayzadek va 
ba’zan qisqa tabletkasimon kristallari mavjud. U rangsiz, shaffof, 
oq, och-yashil, havo rang, qo‘ng‘ir, ba’zan binafsharangda uchraydi, 
shishadek yaltiraydi, notekis yuzalar hosil qilib sinadi. Qattiqligi -
5; solishtirma ogirligi - 3,2; mo‘rt, ulanish tekisligi yo‘q. 
Apatitning yirik konlari nefelinli sienit va ularning pegmatitlari bilan 
uzviy bogiiq. Bu jinslar tarkibidagi yaxlit donador massalarda 
nefelin. sfen, evdialit, ishqorli amfibollar, egirinlar bilan bir 
assotsiatsiyada boiadi (Kola yarirn oroli, Rossiya - mashhur 
Xibinsk apatit koni). Bulardan tashqari, apatit uyumlari kontakt- 
metasomatik jarayonlarda vujudga keladi.