A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

28-rasm.
Berill nordon va ishqorli intruzivlaming pegmatitlarida paydo 
b o ia d i. B a’zan pnevmatolit-gidrotermal jarayonlarda yuzaga keladi.
120

---

Ushbu jarayonlarda berill topaz, turmalin, flyuorit, fenokit, 
xrizoberill, 
volframit, 
kammiteritlar 
bilan 
bir 
paragenetik 
assotsiatsiyalarda k o ‘rish mumkin. Ayrim konlarda berilining yirik, 
gigant kristallari (AQSH da og‘irligi 16 tonnagacha), uzunligi 5 m 
gacha va ko ‘ndalangi 1,5 m gacha) topilgan. Rangi chiroyli, shaffof 
xillari - zumrad, akvamarin zargarlikda ishlatiladi.
Xrizokolla - CuSi
0 3
nH
2 0
.
Tarkibi o ‘zgaruvchan, singoniyasi aniq emas, ko'pincha tiniq 
kolloiddan iborat. Sirti oqiq, tuproqsimon uyumlar hosil qiladi. U 
havorang, b a’zida yashil, ko‘k, qo‘ng‘ir. Qattiqligi 2, m o‘rt, notekis 
yuzalar bo‘yicha sinadi. Uning solishtirma ogfcirligi 2, tarkibidagi 
suv 100°S dan yuqori darajada qizdirilganda ajraladi. U mis 
konlarining oksidlanish zonalarida yuzaga keladi, quruq issiq iqlimli 
joylarda keng tarqalgan. Xrizokollaning malaxit, azurit kalsit va 
boshqa minerallar o ‘mida psevdomorfozalari uchraydi.
Turmalin 
- (Na,Ca)(MgAI)6[B3A l3Si6](0 ,0 H ).
Tarkibi o ‘zgaruvchan-Si02-30-44% , B20 3-8 -12% , A120 3-
18-41% , F e0 F e20 3-38% , M gO-25% , gacha, Na20 -6 % gacha, 
CaO -4% gacha va H20 -4 % gacha. Turmalinning magnitga boy xili 
“dravit”, temirga boyi “sherl”, litiyli xili “elvanit” deyiladi. Uning 
singoniyasi trigonal, simmetriya ko‘rinishi ditrigonal-piramidal. 
Agregatlari nayzasimon, radial shu’la kabi joylashgan, chalkashib 
yotgan ignachalar yoki tola-tola holida uchraydi. Uning rangi 
kimyoviy rangiga bog‘liq. Odatda yashil, pushti, qizil va qora 
ranglarda bo‘ladi. Yaltirashi shishadek, qattiqligi 7-7,5 «S» o ‘qi 
bo‘yicha cho‘zinchoq, notekis yuzalar hosil qilib sinadi, solishtirma 
og‘irligi 2,9-3,3. Turmalin pegmatitlarda pnevmo-gidrotermal 
jarayonlarda, ba’zan kristallik slanetslarda, gneyslarda paydo 
bo‘ladi. U ko lpincha kvars, topaz minerallar bilan bir paragenetik 
assotsiatsiyalarda uchraydi. Turmalinning shaffof tiniqchiroyli 
xillari zargarlikda bezak buyumlar tayyorlashda ishlatiladi.
Vollastonit 
- Ca3[Si30 9]yoki C aS i0 3, nomi kimyogar 
V.Vollaston (1766-1828) sharafiga qo‘yilgan. Tarkibi CaO-48,3%, 
Si02-57,7% , ba’zan FeO -9% gacha borligi aniqlangan. U triklin 
singoniyali, kristall qiyofasi-tabletkasimon, ko‘pincha «V» o ‘qi 
bo‘yicha cho‘ziq kristallar hosil qiladi. Agregatlari varaqsimon,
121

---

radial shu’lasimon yoki nayzasimon,ba’zan to ‘rdek to 4qilib ketgan 
tolalardan iborat. U kulrang, oq, goho qizg‘ish, shishadek 
yaltiraydi. Ulanish tekisligi yuzalari sadafdek tovlanib turadi. 
Qattiqligi 4,5-5; solishtirma og‘irligi 2,7-2,9 atrofida. V ollastonit- 
kontakt-metasomatik jarayonlarda 
(skamlarda) 
yuzaga 
kelib 
granatlar, diopsid, gedenbergit, vezuvian, sheelit va sulfit minerallari 
bilan birga uchraydi.