Innovatsion mahsulotni bozorga olib kirishda Innovatsion mahsulotlar(xizmatlar) bozorini tahlil qilish
Bozor tadqiqotlari har qanday biznes faoliyatining muhim elementidir, chunki kompaniyaga tashqi qarorlardan (raqobatchilar, iste’molchilar va boshqalar to‘g‘risida) boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni olish imkonini beradi. Innovatsion mahsulotni bozorga (mavjud yoki ayniqsa yangi bozorga) kiritishda vaziyat yangi mahsulot yoki bozorning xususiyatlari bilan murakkablashadi. Oldindan yangi mahsulot uchun xaridorlar bo‘ladimi yoki yo‘qmi va ularning reaksiyasi qanday bo‘lishini bilish qiyin. Bunday vaziyatda yirik kompaniyalar qimmat marketing tadqiqotlariga buyurtma berishadi. Ular anketalar, fokus-guruhlar va boshqalar kabi tahlil usullaridan foydalanadilar.
Kichik kompaniyalarda bunday imkoniyatlar mavjud emas. Biroq siz o‘zingizning bozor tadqiqotlaringizni qilishingiz mumkin va qilishingiz kerak. Xususan, loyihani ishlab chiqishning dastlabki bosqichlarida muhim kapital qo‘yilmalardan oldin, iste’molchi bilan aloqa o‘rnatish va mavjud farazlarni aniqlashtirish foydalidir. Loyiha rivojlanib borishi bilan bozorni o‘rganish maqsadlari ham o‘zgaradi. Ushbu o‘zgarishlar 1-jadvalda umumlashtirilgan.
Loyihani ishlab chiqishning dastlabki bosqichlarida allaqachon bozor haqida umumiy fikrga ega bo‘lish uchun uni ekspress-tahlilini o‘tkazish zaruriyati tug‘iladi. Bunday holatda M. Porterning raqobatdosh 5 kuchlari modeliga e’tibor qaratish mumkin. Bu bizga bozordagi kuchlar muvozanatini va undagi kompaniyaning o‘rnini tushunishga imkon beradi.
1-jadval. Loyiha hayot siklining turli bosqichlarida bozor tadqiqotlari
Loyiha hayot
aylanishining bosqichi
Tadqiqot maqsadlari
Tahlilning asosiy elementlari
Axborot manbalari
G‘oyani qidiring
Ekspress bozor tahlili
Bozorda raqobat darajasi va kuchlar muvozanatini baholash
Ochiq manbalar
Urug‘larni ekish bosqichi va ishga tushirish bosqichi
Biznes modelini shakllantirish, investor uchun g‘oyaning jozibadorligini bozor nuqtai nazaridan asoslash (biznes-rejaning marketing qismini yozish), iste’molchilar g‘oyalarini aniqlashtirish, 4P (mahsulot xususiyatlari, narxlari, taqsimoti,
reklama)
Bozorning maqsadli segmentlarini aniqlash. Bozor hajmi va dinamikasini baholash.
Raqobatchilarni tahlil qilish (o‘z yechimingizni bozorda mavjud yechimlar bilan taqqoslash).
Iste’molchilarni tahlil qilish (to‘g‘ridan-to‘g‘ri
aloqalarni o‘rnatish).
Ochiq manbalar, maxsus tadqiqotlar
Kengayish bosqichi
Bozor ma’lumotlarini yangilash, loyihalarni ishlab chiqishni kuzatish
Bozor konyunkturasini, raqobatchilarning harakatlarini kuzatish, iste’molchilardan ma’lumot yig‘ish, savdo dinamikasini
tahlil qilish
Ochiq manbalar, kompaniya- ning ichki ma’lumot- lari
Ushbu model bozorni konseptual tahlil qilishga, kompaniyaning asosiy bozor tahdidlari va imkoniyatlarini aniqlab olishga imkon beradi, keyinchalik ularni SWOT tahlil matritsasida tuzish mumkin. Bozor haqida umumiy tushunchaga ega bo‘lgandan so‘ng, tadqiqotchi bozor hajmi va uning rivojlanish dinamikasi, raqobatchilari va iste’molchilari to‘g‘risida aniqroq ma’lumot to‘plashi kerak.
Bozor hajmini baholash ma’lum bir mintaqada ma’lum bir vaqt davomida ma’lum bir mahsulotning potensial sotilishini baholashni o‘z ichiga oladi. Qoidaga ko‘ra bozor hajmi yiliga hisoblanadi. Ushbu bahoni pul ko‘rinishida qilish afzaldir. Chunki bu shaklda turli xil bozorlarni bir-biri bilan taqqoslash mumkin, bu investorlar uchun juda foydali (buning uchun bozorni natura shaklida baholash o‘rtacha narx darajasiga mos ravishda o‘rnatiladi).
Innovatsion mahsulotlar bozori uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatchilar bo‘lmasligi mumkin, ammo bu bozor yo‘qligini anglatmaydi (bu holda bozor potensial iste’molchilar tomonidan, ya’ni potensial talab bilan namoyish etiladi). Mahsulotga bo‘lgan potensial talabni baholash mahsulot hal qilish uchun mo‘ljallangan potensial iste’molchilar muammolarini tahlil qilishni va mavjud yechimlar to‘g‘risida ma’lumotni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.
Bundan tashqari raqobatdosh kompaniyalar mavjud bo‘lgan vaziyatda ham potensial iste’molchilarni baholash shu kabi mahsulotlarning haqiqiy ishlab chiqarilishidan sezilarli darajada yuqori bo‘ladi (chunki ishlab chiqarish darajasi korxonalar quvvati bilan cheklanishi mumkin).
An’anaviy analoglaridan ularning imkoniyatlari va narxi jihatidan tubdan farq qiladigan optik tolali o‘lchash asboblari bozorini ko‘rib chiqing (ular o‘n baravar qimmat). Ushbu bozorni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar mavjud. Shunga o‘xshash qurilmalar ko‘plab kompaniyalarda qurilish maydonchalarini kuzatish, neft quduqlarining termometriyasi, quvur liniyasini himoya qilish va boshqalarda ishlatilishi mumkin.
Ammo hozirgi vaqtda bunday qurilmalarni real sotish yoki ishlab chiqarish darajasi ushbu sohalardagi barcha kompaniyalarning ularga bo‘lgan ehtiyojidan ancha past (agar biz ushbu qurilmalarga potensial ehtiyoj sezadigan barcha kompaniyalarni hisoblasak).
Shuningdek ushbu sohalarning o‘ziga xos xususiyati bu yerda o‘z ta’siriga ega, ular yaqinligi va alohida odamlarning katta ta’siri tufayli yangi mahsulotlarni chiqarishni istamaydilar. Bunday vaziyatda qurilmalarni ishlab chiqaradigan kompaniyaning biznes- rejasida talab tomonidan bozorning potensial hajmini baholashni ko‘rsatish mantiqan to‘g‘ri keladi va tovarlarning haqiqiy ishlab chiqarilishi to‘g‘risida ma’lumot topishga urinmaslik kerak.
Bozor hajmi to‘g‘risida ko‘pincha tayyor ma’lumotlarni topish mumkin, ammo topilgan ma’lumotlar har doim ham tadqiqotchining ehtiyojlariga mos kelavermaydi. Bunday vaziyatda siz ma’lumotni to‘g‘rilash bilan bog‘liq bozorni bilvosita usullaridan foydalanishingiz mumkin:
Ekstrapolyatsiya usuli. Bozorning o‘sish sur’atlari saqlanib qoladi deb taxmin qilib, o‘tgan davrlar bozorini baholagan holda, ma’lum bir davrda bozor hajmini hisoblash mumkin (qoida tariqasida siz internetdagi bozor hajmi to‘g‘risida ma’lumotlarni topishingiz mumkin, ammo bu ma’lumotlar har doim ham qiziqish davriga to‘g‘ri kelmaydi).
O‘xshashlik bo‘yicha. Jahon bozori segmentlari tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bo‘lgan holda, mintaqaviy bozorda tegishli tuzilmani o‘z zimmasiga olishi va shu bilan bozor segmentlarining kerakli hajmlarini hisoblashi mumkin.
