A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Bevosita narx. Innovatsion mahsulotlar(xizmatlar) bozoridagi navbatdagi muvaffaqiyat omili - bu to‘g‘ri joy yoki sotuvchi tilida aytganda, samarali tarqatish kanallari. Hozirgi vaqtda internet an’anaviy tarqatish kanallari uchun xavf tug‘dirmoqda. Bu uning marketing mahsulotlari uchun mutlaqo yangi muqobil kanal yaratishi bilan bog‘liq.
Iste’molchining tovarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish huquqiga ega bo‘lgan joy. Samarali savdo kanallarini tanlash mezonlariga quyidagilar kiradi:

1. 
   maqsadli mijozga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish;
   
2. 
   talabni yaratish va talabni maksimal darajada qondirish;
   
3. 
   to‘liq mahsulotni taqdim etish qobiliyati;
   
4. 
   ommaviy yetkazib berish salohiyati.
   

To‘g‘ri vaqt – iste’molchi mahsulotni sotib olish yoki undan foydalanish ehtimoli katta bo‘lgan vaqt. To‘g‘ri qabul qilish mahsulotingizni bozorga chiqarishning bir qismidir. Eng yaxshi mahsulot noto‘g‘ri joyda va noto‘g‘ri vaqtda taqdim etilsa, ishlamay qolishi mumkin. Kerakli vaqt va to‘g‘ri joy iste’molchi tomonidan belgilanadi.
Innovatsion mahsulotlar, xizmatlar bozoridagi yana bir muvaffaqiyat omili bu potensial iste’molchi bilan to‘g‘ri aloqa qilishdir. Xaridor bilan bog‘lanish marketing aysbergining eng ko‘zga ko‘ringan va muhim qismidir. Ishlab chiqaruvchi iste’molchilarga mahsulot ayniqsa, ular uchun ishlab chiqarilganligi va ularning ehtiyojlarini qanday qondirishi mumkinligini ma’lum qiladi. Axborot iste’molchining ba’zi istaklari va ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, reklama dasturini ishlab chiqishning muhim bosqichi - qamrab olinishi va ta’sir qilishi kerak bo‘lgan bozorlarni va odamlarni aniqlashdir. Shuning uchun yuqorida aytib o‘tilganidek, to‘g‘ri iste’molchini aniqlash va tushunish, uning portretini yaratish juda muhimdir.

5. Innovatsion bozorda joylashishning o‘ziga xosligi

Bozorga innovatsion mahsulot yoki xizmatni taqdim etishda kompaniyalar bozorni joylashuvi bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqdalar (maqsadli auditoriya ongida mahsulot yoki xizmat imidjini shakllantirish).
Bozorda ko‘plab yangiliklarning joylashuvi quyidagi muammolarni o‘z ichiga oladi:

1. 
   iste’molchilarning kompaniya innovatsion mahsuloti yoki xizmatidan xabardorligi pastligi;
   
2. 
   ko‘pincha innovatsion mahsulot yoki xizmat bozori yangi bo‘lib, ba’zida u shunchaki mavjud emas;
   
3. 
   mahsulotni ilgari surish uchun cheklangan moliyaviy imkoniyatlar.
   

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, ko‘pincha yangi bozorga kirishda novator dastlab faqat umumiy mahsulotni taklif qiladi va iste’molchilarning firma yoki brendga past darajada sodiqligi ham butun mahsulotning past darajasi bilan bog‘liq.
Ushbu muammolarning barchasi bozorda innovatsion mahsulotlar va xizmatlarni joylashtirishning foydali xususiyatlarini tushunishga batafsil yondashishni talab qiladi.
Ushbu muammolarga qaramay, innovatsiyalarning joylashuvi o‘ziga xos e’tiborga loyiq afzalliklarga ega. Birinchidan, agar kompaniya yangi bozorga kirsa va aslida ushbu bozorni yaratadigan bo‘lsa, unda u o‘zini sanoat yetakchisi yoki kompaniya №1 sifatida egallash imkoniyatiga ega. 70-yillarda Al Rays va Jek Trout ta’kidlaganidek, agar bozorda yetakchi bo‘lmasa, u holda kompaniyaning o‘zini ushbu sohaning yetakchisi deb e’lon qilishi, rasmiy ravishda bitta bo‘lmasa ham [5.25]. Agar biz rivojlanib kelayotgan bozor haqida gapiradigan bo‘lsak, u yerda kompaniya hali ham yagona bo‘lib qolsa, u holda eng foydali strategiya iste’molchilar ongida kompaniya nomini (tovar belgisi, mahsulot) butun mahsulot liniyasi nomi bilan identifikatsiyalashni yaratish bo‘lishi mumkin. Skot deb nomlangan yopishqoq lenta ishlab chiqargan Amerikaning 3M kompaniyasi ham shunday qildi va bugungi kunda barcha ofis yopishqoq lentalari shunday nomlangan. Boshqa kompaniyalar ham xuddi shunday joylashuvga ega edilar va mahsulotlarni butunlay yangi bozorlarga olib chiqdilar. Bu esa ko‘plab uy markalariga aylandi: yopishtiruvchi gips, kerosin, grammofon, aspirin, linolyum, jip, diktofon, Keds, vinchester, jakuzi, pampers - bularning barchasi ular innovatsion kompaniyalar brendlari yoki ularning yangi mahsulotlarining brendlari bo‘lgan va ba’zilari hanuzgacha qolmoqda.
Ikkinchidan, yangilikning mohiyati shuni anglatadiki, mahsulot yoki xizmat uni o‘xshash mahsulot yoki xizmatlardan ajralib turadigan xususiyatga ega. Va bu xususiyatni tez-tez joylashishni aniqlash uchun asos sifatida ishlatishga haqli.
Agar mavjud bo‘lmagan yoki dastlabki bozor haqida gapiradigan bo‘lsak, innovatsiyalarni joylashuvi mahsulotning o‘ziga xos xususiyatlariga asoslangan bo‘lishi kerak. Agar innovatsion mahsulot allaqachon mavjud bo‘lgan raqobatbardosh bozorga kiritilsa va yangilikning o‘zi takomillashadigan yoki hatto yolg‘on yangilik bo‘lsa, unda pozitsiya umuman an’anaviy tovarlar va xizmatlarning joylashuvidan farq qilmaydi. Umuman olganda yangilik uchun bozorning hayot sikli bosqichiga qarab quyidagi joylashish bo‘yicha tavsiyalarni ajratish mumkin:

1. 
   Dastlabki bozor - mahsulotga yo‘naltirish (ko‘k okean strategiyasi, yangi bozorni yaratish, lateral marketing, diversifikatsiya);
   
2. 
   Kech bozor - bozorga yo‘nalish (qirmizi okean strategiyasi, bozor segmentatsiyasi, differentsiatsiya).
   

6.