A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Antropologiyaning 
tadqiqot 
metodlari.
Antropologiyada 
keng 
qo‘llaniladigan metod bu antropometriya bo‘lib, uning yordamida odamning tana 
og‘irligi, kalla suyagining hajmi, qo‘l, oyoq, umurtqa pog‘ona ko‘krak qafasining 
shakli, hajmi va boshqalar o‘rganiladi. 
Ikkinchi metod taqqoslash bo‘lib, uning qazima xoldagi maymunlar, xozirgi 
davrdagi ularning vakillarini gavda tuzilishi, eng qadimgi, qadimgi, dastlabki 
hozirgi zamon qiyofasidagi odamlarni tashqi qiyofasi kalla, qo‘l oyoq, tana 
suyaklarining shakli ular o‘rtasidagi o‘xshashlik va tafovutlar aniqlandi. 
Zamonaviy antropologiyani o‗rganishda genetika, biokimyo, biofizika, molekulyar 
biologiya, matematika kabi fanlarning o‗rganish metodlaridan ham foydalaniladi. 
Shuningdek (uzoq muddatli kuzatishlar va lingivistik komponenti) mikro 
tadqiqotlar o‗tkazish, ijtimoiy holatlar, madaniyat, san‘at, individuallik, atrof-
muhitni kengroq va atroflicha tasavvur qilish kabilar bilan farq qiladi. 
Antropologiyaning asosiy metodlariga antroposkopiya (tasavvur qilish 
metodikasi), antropometriya (antropologik o‗lchashlarni o‗tkazish), kraniologiya 
(kalla suyagini o‗rganish), osteologiya (suyak tuzilishi va skeletni o‘rganish), 
odontologiya (tish sistemasini o‗rganish), dermatoglifika (terining tuzilishini 
o‗rganish), plastik rekonstreksiya (kalla suyagi asosida yuz ko‗rinishini tiklash), 
qonni tadqiq qilish, mikroanatomiya va boshqalar kiradi.
Antropologiya fanining bo’limlari. 
Antropologiya fani uch bo‘lim: 
morfologiya, antropogenez, etnogenezdan tashkil topgan. 
Morfologiya 

---

13 
Odam terisi, soch tuzilishi, shakli, rangi, odam gavdasining hajmi bo‘yi, eni, 
og‘irligi, skeletini shakllari, yuqorigi, pastki jag‘, burun, tishlar tuzilishi, pastki 
yuqorigi lablar, ko‘z shakli, quloq tuzilishi. 
Antropogenez 
Chala maymunlar, maymunlar, keng burunli tor burunli maymunlar, 
odamsimon maymunlar. Qadimgi va hozirgi vakillari, yashash joylari, tashqi 
qiyofalar. Arxantroplar, paleontroplar, neontroplar ularning yashash joylari, hayot 
kechirish tarzi. Antropogenezning harakatlantiruvchi omillari yashash uchun 
kurash, irsiy o‘zgaruvchanlik, tabiiy tanlanish, mehnat qilish – qurol yasash, 
Arxeologik topilmalar, jamoa bo‘lib yashash, olovdan foydalanish, nutqni paydo 
bo‘lishi. 
Etnogenez. 
Irq va millat haqida tushuncha. Monogeniya va poligeniya. Irqiy belgilarning 
o‘ziga xosligi. Asosiy irq guruxlari. Barcha odam irqlari yagona Homo sapiens- 
sapiensdan iboratligi. Irqlarning shakllanish tarixi. Irqchilik nazariyasining tanqidi 
kabilarni qamrab oladi. 
Odam faqat uzoq davom etgan tarixiy taraqqiyot maboynida faqat biologik 
omillar ta‘sirida paydo bo‘lmay, bu jarayonda ijtimoiy omillarning roli ham 
nixoyatda r bo‘lgan. Shu sababdan ham antropologiya fani fanlar sistemasida 
tutgan o‘rni olimlar orasida turli baxslarni avj olishiga sababchi bo‘lmoqda.