A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Odam ontogenezini yosh bo’yicha davr sxemasi. 
Yangi tug‘ilgan 
1 - 10 kun 
Ko‘krak yoshi 
10 kundan - 1 yilgacha 
Ertangi bolalik 
1 - 3 yosh 
Birlamchi bolalik 
4 -7 yosh 
Iikilamchi bolalik 
8- 12 o‘g‘il bolalar 
8 -11 qizlar 
O‘smirlik yosh 
13- 16 o‘g‘il bolalar 
12 -15 qizlar 
O‘spirinlik yosh 
17 -21 o‘g‘il bolalar 
16 -20 qizlar 
Balog‘at yosh 
Birinchi davr 
22 -35 erkaklar 
21 -35 ayollar 
Ikkinchi davr 
36 -60 erkaklar 
36- 55ayollar 
Keksalik davri 
61- 74 erkaklar 
56- 74ayollar 
Qarilik davri 
75 - 90 erkaklar 
Ayollar 
Uzoq umr ko‘rganlar 
90 yosh va undan ortig‘i 

---

26 
Biologik yosh 
Odam turli yoshidagi morfologik xususiyatlarini tasvirlanganda odamdagi 
o‘rtacha ko‘rsatkichlar diqqat markazda bo‘ladi. Lekin har bir odamning o‘sishi va 
rivojlanishi bir biridan keng ko‘lamda farqlanishi mumkin. Odamlar orasidagi 
bunday tafovut ayniqsa jinsiy yetilish davridagi odam marfologik va funksional 
jihatdan qayta qurilish jarayoni kuchli bo‘ladi. Shu sababli biologik yosh degan 
tushunchalar fanga kiritilgan. Biologik yosh juda katta ahamiyat kasb etadi. 
Chunki ko‘pincha bolalarni guruxlash va ularning kalendar yoshiga qarab emas 
balki ularni yetilish darajasiga binoan amalga oshiriladi. Biologik yoshni mezoni 
bo‘lib 1) balog‘atga yetganlik ikkinchi darajali jinsiy begilar 2) suyaklanish 
bo‘yicha balog‘atga yetish (skeletni suyaklanish tartibi va muddati bo‘yicha) 3)tish 
bo‘yicha balog‘atga yetish sut va doimiy tishlarning rivojlanish vaqti bilan 
belgilanadi. Biologik yoshni baholash standart (shu yoshga hos tavsiflar) bo‘yicha 
aniqlanadi. 
Akseleratsiya tufayli har bir bosqichda sifat standarti o‘zgartirib turiladi. 
Tovushni o‘zgarishi, sut bezlarining kattalashishi, klinik oyi, qo‘ltiq osti va jinsiy 
organlarda tuklarni rivojlanishi. Shu belgilar bo‘yicha o‘g‘il bolalar va qiz bolalar 
orasida juda katta tafovut bo‘ladi. 
Skelet yosh 
Biologik yosh mezonlari ichida sklet yoshi universal hisoblanadi. U 
chaqaloqlik davridan boshlab to qarilik davrigacha aniqlanadi. Skelet yoshi 
skeletning har qanday bo‘lagi orqali aniqlash mumkin. Lekin amaliyotda ko‘pincha 
qo‘l panjasiga qarab bilishadi. Chunki unda suyaklar soni nihoyatda ko‘p bo‘lib 27 
taga bo‘ladi. U kaft usti va kaft suyaklaridan tashkil topadi. Tabiydirki bu 
mezondagi axborat ham nisbiy sanaladi. Chunki u tananing boshqa skeletiga 
nisbatin ozchilikni tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda suyaklanish bu yerda juda 
yuqori bo‘lib axborat yo‘qolmaganligini ko‘rsatadi. Bundagi asosiy usul standart 
rentgenogramma atlasiga qarab har bir suyakni suyaklanish vaqti, izchilligi va 
darajasini har xil yoshda aniqlashga qaratilgan. Olingan ma‘lumotlarni guvohlik 
berishicha barmoq suyaklanishi jinsiy yetilish bilan bog‘liq. Erkaklar jinsiy 

---

27 
yetilganda barmoq suyaklarini ―pishib‖ yetilishi erta, jinsiy yetilish kech bo‘lsa 
suyaklarni ―pishib‖ yetilishi kech bo‘ladi.