A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Organizmning qarishi 
Qarilik – bu tana organlari va organlar sistemalarini yosh ulg‘ayishi bilan 
aloqador ravishda biologik jarayonlar imkoniyatlarini kamayishidir. Qarishni aniq 
chegarasi yo‘q. Unig davomiylik vaqti organizm o‘sish va differentsiyasiga 
bog‘liq. Har - holda qarishning dastlabki davri 30 yoshdan boshlanadi. Adabiyot-
larda fiziologik va patalogik qarish muhokamalarga sababchi bo‘lgan. Seneka 
qarish bu tuzalmaydigan kasallik degan bo‘lsa, Galen qarilik bu kasallik emas, 
balki uning sog‘lik bilan kasallik orasidagi alohida holati deb ta‘riflaydi.
Gerantologiyaga asos solgan I. I. Mechnikov qarilik bu patologik jarayondir 
deb ta‘riflagan. Hozirda ko‘pchilik olimlarning fikricha qarilik bu kasallik emas 
ba‘zi xolatlarda u kasallik zaminida rivojlanadi degan fikirni quvvatlaydilar. 
I.V.Davidovskiy oldindan qarish bo‘lmaydi. Har bir organizm o‘zining hayot 
sikliga ega deydi. Qarilik molekulalardan boshlanib organizmning o‘z - o‘zini 
boshqarish tezligini qamrab oladi. Uning tashqi ko‘rinishi, vazni kamayishi, bo‘yni 
pasayishi har 5 yilda 0.5 - 1sm (60 yoshdan keyin) tanani shakli va tarkibi, engayib 

---

29 
yurish, yuzni kichiklashishi, tishlarning to‘kilib ketishi, bosh miya qutisi qattiqligi, 
burun va og‘izni kengayishi, lablarni kattalashishi bilan amalga oshadi.
Markaziy nerv sistemasining yoshga qarab o‘zgarishi (og‘irligi, x 
hajmi, neyron qalinligini kamayishi) funktsional parametrlari ham o‘zgaradi. 
Nerv hujayralarining ishchanlik qobiliyati va bioelektrik faolligi ham pasayadi) 
ko‘z o‘tkirligi, quloq funksiyasi, ba‘zan terining sezish qobiliyati ham susayadi. 
Umuman olgandi odam o‘rtasida shaxsiy farq bo‘lsada moddalar almashinuvi 100 
yoshda 30 yoshdagilarining moddalar almashinuvining 50% iga to‘g‘ri keladi. 
Oqsil biosintezi ham kamayib, turli to‘qimalarda, qonda yog‘ ortadi. Hujayra va 
molekula darajasida ham o‘zgarish kuzatiladi. Xususan hujayralarning funksional 
faolligi, genlar faolligi kamayadi, xromosomalar abberatsiyasi bilan bog‘liq 
mutasiyalarning tarqalishi ortadi.