A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Antropologiyaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi
. Biz odamning organik 
olamda tutgan o‘rnini belgilash uchun uning gavda tuzilishini boshqa jonzotlar 
bilan taqqoslab o‘rganishimiz kerak. Agar biz odam gavdasining tashqi, ichki 
tuzilishini organik olamning boshqa vakillari bilan qiyoslasak u ko‘proq sut 
emizuvchi hayvonlarga ayniqsa maymunlarga o‘xshashligini shoxidi bo‘lamiz. 
Binobarin antropologiya, maymunlar to‘g‘risidagi fan primatologiya bilan aloqa 
o‘rnatganda uning kelib chiqishi masalasi bir muncha oydinlashadi. Odamning 
shaxsiy, ayniqsa embrion taraqqiyoti taxlil qilinsa u faqat maymunlar emas, 
umurtqali hayvonlarning boshqa sinf vakillari, baliqlar, amfibiyalar, reptiliyalar, 
sut emizuvchilarga o‘xshashligini ko‘ramiz. Embriologik dalillar antropologiya-
ning umurtqali hayvonlar zoologiyasi bilan bog‘liqligini ko‘rsatadi. 

---

11 
Antropologiya evolyutsion ta‘limot bilan bog‘langanda odam qanday qilib 
tarixiy jarayonda paydo bo‘lganligini, ana shu jarayonni harakatlantiruvchi 
omillarini bilib olamiz. 
Antropolgiya sitologiya, bioximiya, genetika bilan aloqasi esa odamning 
organik olamni yana boshqa vakillariga yaqinligidan dalolat beradi. 
Odamning organik olamda tutgan o‘rni bilan siz keyinchalik atroflama 
tanishasiz. 
Antropologiya maxsus biologik fan bo‗lib, tabiiy fanlar bilan ijtimoiy fanlar 
o‗rtasidagi 
oraliq 
o‗rinda 
turadi. 
Antropologiya 
fanining 
predmeti, 
mutaxassislarning fikricha, odam evolyutsiyasi - irqshunoslikdir. Yuqoridagi 
fikrlardan ko‗rinib turibdiki, antropologiya biologiya va tibbiyot fanlaridan farq 
qiladi. Shu bilan birga, antropologiya anatomiya, fiziologiya, evolyutsion ta‘limot, 
paleontologiya, genetika, molekulyar biologiya va boshqa biologik fanlar hamda 
ijtimoiy fanlar bilan chambarchas bog‗liq. Anatomiya odam tana tuzilishini, 
fiziologiya esa o‗ziga xos vazifalarini o‗rganib, odamning fiziologik va anatomik 
xususiyatlarini yoritadi. Evolyutsion ta‘lmot va organik olamning rivojlanishi yer 
yuzida tiriklikning paydo bo‗lishi, rivojlanishi, shuningdek, odamning kelib 
chiqishi uchun zamin bo‗lgan omillarni o‗rganadi. Paleontologiya fani qadimgi era 
va davrlarda yashab, qirilib ketgan organizmlarning qazilma holdagi topilmalarini 
o‗rganib, hozirgi vaqtda mavjud organizmlar bilan qon-qarindoshlik belgilarini 
ochib beradi. Shuningdek, odamning qazilma holdagi qoldiqlarini o‗rganib, 
odamning kelib chiqishini ilmiy asoslashga imkon beradi. Genetika va molekulyar 
biologiya fanlari odam ajdodlari irsiyati va o‗zgaruvchanligi, nuklein 
kislotalarining tuzilishi va o‗zgarib borish darajalarini o‗rganib, odam kelib 
chiqishi haqidagi ma‘lumotlarni to‗ldirib boradi. Biologik fanlar bilan birga odam 
haqidagi ijtimoiy - tarixiy fanlar arxeologiya va etnografiya bilan chambarchas 
bog‗liq. Bu ikki fan yutuqlari dunyo aholisining etnogezini o‗rganishda muhim rol 
o‗ynaydi. Arxeologiya odam tarixini turli ashyolar yordamida, jumladan, paleolit, 
neolit, mezolit davrlardagi tosh qurollar, suyak, yog‗och qurollar kabilar bilan 
o‗rganadi. Etnografiyaning rivojlanish tarixi turlicha bosqichda bo‗lgan hozirgi 

---

12 
zamon xalqlarining tarixini, madaniyatini, tarqalish yo‗llarini tahlil qilib beradi. 
Antropologiya ko‗p qirralari bo‗yicha biologik fan hisoblanadi. Yevropa va 
amerika fanida antropologiya termini asosida odamga taaluqli bo‗lgan barcha 
fanlar tizimi tushuniladi. Shuningdek, bizning tushunchamizga ko‗ra, ―tabiiy 
antropologiya‖ hisoblanadi. Antropologiyaning asosiy bo‗limlari antropogenez, 
etnik antropologiya (irqshunoslik) va odam morfologiyasi hisoblanadi.