A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

1 Kornilov N . Tasavvur. 1-kitob. — Т.: Yozuvchi, 1996.— 48 b.
/17(Г)
С
у

---

— inson ziynati va yuksak qadriyatga aylangan ijtimoiy ho­
disa.
Ezgulik barcha muqaddas kitoblarda yetakchi o‘rinni egallay- 
di. Jumladan «Avesto»da Ezgu o‘y, ezgu so‘z, ezgu a’mol uchligi 
zardushtiylikning mohiyatini anglatadi. Yovuzlik ezgulikka qara- 
ma-qarshi tushuncha bo‘lib zardushtiylik ta’limotiga ko‘ra yovuz­
lik sabablari va uning oqibatlari narsa-hodisalarning mohiyatidan 
kelib chiqadi. Yovuzlikni bartaraf etishda iymon-e’tiqodli kishilar 
katta jonbozlik ko‘rsatishi da’vat etilgan.
Ezgulik va yovuzlik juftligida har ikki tamoyil bir-birini tamo- 
mila inkor etibgina qolmay, ular o‘rtasida hayot-mamot kurashi 
ketadi va bu abadiy kechadigan jarayon sifatida olamni harakatga 
keltiruvchi kuch sifatida namoyon boMadi. Ezgulikning m a’no- 
mohiyati yovuzlikka qarshi kurashda o‘z ifodasini topadi. Ezgulik 
axloqiy barkamollik negizidir. Ezgulik ijtimoiylik xususiyati bilan 
muhim ahamiyatga ega. Ezgulik amaliyotda qahramonlik, vatan- 
parvarlik, insonparvarlik, jasurlik tamoyillarini ham o‘z ichiga 
oladi. Ezgulik ijtimoiy, shaxsiy xulq-atvor va xatti-harakatni 
ma’naviy jihatdan baholashning muhim mezonidir.
Yaxshilik va yomonlik. 
Ezgulik va yovuzlik haqida gap bor- 
ganida, yaxshilik va yomonlik nima, bu ikki juftlik mazmunan 
bir emasmi, degan savol tug‘iladi. Bu tabiiy. Chunki hozirgacha 
bizga ma’lum o‘zbek tilidagi barcha etikaga doir adabiyotlarda 
ezgulik va yovuzlik mezoniy tushunchalar sirasiga kiritilmagan, 
u bor-yo‘g‘i yaxshilik va yomonlikning sinonimi tarzida taqdim 
etib kelingan. To‘g‘ri, yaxshilik tushunchasining ko‘pgina unsur- 
lari ezgulikdan, ezgulikning ba’zi unsurlari yaxshilikdan joy oli- 
shini inkor qilish mumkin emas. Ularning ziddida ham shunday 
«singishib ketish» mavjud. Lekin bunday dalillar aslo mazkur ikki 
juftlikni aynanlashtirishga asos bo‘Ia olmaydi.
Bu ikki juftlik tushunchalar orasida qat’iy farq mavjud: 
ezgulik, yuqorida aytganimizdek, ijtimoiylik xususiyatiga ega, 
yaxshilik esa unday emas. Yaxshilik asosan shaxsning odobi- 
ga, xulqiga bog‘liq bo‘lgan ijobiy hodisa. Zero, unda mard- 
lik, ochiqko‘ngillilik, halollik singari axloqiy m e’yorlar tajas- 
sum topadi. Biroq unga asos bo‘lgan amaliy xatti-harakatlar

---

qahram onlik, jasorat, vatanparvarlik kabi tamoyillar darajasiga 
ko‘tarila olmaydi. Misol tariqasida buyuk shoirimiz Alisher 
Navoiyning faoliyatini olaylik. U surunkasiga ijodiy mehnatga 
um rini bag‘ishladi, xalqi uchun, xalqlar uchun «Xazoyin ul- 
maoniy»dek, «Xamsa»dek buyuk asarlar yaratdi. Bu — ezgulik, 
u m a’lum m a’noda abadiylik xususiyatiga ega, Chunki Navoiy 
asarlari millionlab odamlarga yuzlab yillar mobaynida zavq- 
shavq ulashib, ularni komillikka chorlab kelmoqda. Ayni payt­
da, Navoiyning o‘zi bevosita ko‘plab yaxshiliklar qildi — muhtoj 
odamlarga qarz berdi, bergan qarzlaridan kechib yubordi va 
h.k. Uning bu yaxshiliklari ajoyib ijobiy hodisa bo‘lgani hol­
da, o‘tkinchilik tabiatiga ega, Shuningdek, istisnoli hollarda 
namoyon bo‘luvchi qahram onlik ham, buyuk jasorat ham emas. 
Demak, ezgulik asosan bilvosita amalga oshiriladigan, uzoqni 
ko‘zlovchi, kelajakka ham mo‘ljallangan, ya’ni strategik aha­
miyatga molik axloqiy xatti-harakatlar majmuyi; yaxshilik esa, 
odatda, bevosita shu kun uchun dolzarblik xususiyatiga ega, 
ya’ni taktikaviy axloqiy faoliyatdir. Shunday qilib, yaxshilik- 
ni yirik ijtimoiy hodisa — ezgulik bilan aynanlashtirish to ‘g‘ri 
emas.
Bu ikki juftlikning yana bir farqli tomoni shundaki, voqe 
bo‘lgan ezgulik hech qachon yovuzlikka aylanmaydi, yovuzlik 
esa har qanday zamonda, har qanday sharoitda ham yovuzlik 
bo‘lib qolaveradi. Yaxshilik va yomonlikda esa bunday emas: biror 
obyektga qilingan yaxshilik boshqa bir obyekt uchun yoki yaxshi­
lik qilgan subyekt uchun yomonlikka aylanishi mumkin:
— yaxshilik — bu faqat inson va jamiyat hayotiga xos bo‘lib, 
stixiyali, ko‘r-ko‘rona sodir etiladigan xatti-harakat emas, balki 
biron-bir inson, jamiyat manfaatini o‘ylab, ko‘zlab bajariladigan, 
ezgulikka yo‘g‘rilgan amaliy ishdir;
— yaxshilik — bu majburlashning mahsuli emas, balki vijdon 
amri bilan sodir etiladigan mutlaqo erkin xatti-harakatdir. Yax­
shilik qilishga majburlash — yomonlikdir;
— yaxshilik — bu inson axloqiy idealiga muvofiq keladigan 
real axloqiy munosabatdir, uning ijobiy mazmunidir. Yaxshilik 
axloqiy idealning amaldagi ifodasidir.