A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim fakulteti

2. Mutaxassislik fanlarni o‘qitish metodikasi pedagogika fani tarkibiy 
qismi
Metodika pedagogikaning tarkibiy qismi bo‘lib, insonni shakllantirishda 
muayyan maqsad sari qaratilgan tizimli faoliyat to‘g‘risidagi hamda ta’ lim-tarbiya 
berishning mazmuni, shakli va metodlari (uslublari) haqidagi fandir. 
Metodologiya esa (yunoncha metod va logiya so‘zlaridan)faoliyatning tarkibi, 
mantiqiy tuzilishi, metod va vositalari haqidagita’limotdir. 
Metodologik bilim, muayyan faoliyat turlarining mazmuni va izchilligini o‘z 
ichiga olgan odat va normalar shaklida, amalda bajarilgan faoliyatning ta’siri 

---

sifatida yuzaga chiqadi. Hozirgi zamon adabiyotlarida metodologiya deyilganda, 
avvalo ilmiy bilish metodologiyasi, ya’ni ilmiy bilish faoliyatining shakllari va 
usullari tushuniladi. 
Metodlar haqidagi ta’limot fanda metodologiya deyilishi mumkin.
Umuman olganda, metodika, o‘rganilayotgan fanda erishilgan yutuqlar asosida
pedagogika fanining rivojlanishi bilan boyib boradi, rivojlanadi.Fanning rivojlana 
borishi bilan o‘rganish metodlarining roli ortib boradi. Metodlarsiz qo‘yilgan 
maqsadlarga erishib bo‘lmaydi. O‘qituvchining metodik mahorati, dars o‘tishning 
yangi metodlarini o‘zlashtirishiga etarli e’tibor berilmas ekan, ta’limga, inson 
kapitaliga investitsiyalarning qanchalik ko‘payishidan qat’i nazar ta’limnisifati 
oshmaydi.O‘qituvchilarning metodik mahoratini oshirishga qilingan xarajatlar, 
ularni bunga rag‘batlantirish «minimal xarajat qilib, maksimal samara» olish 
imkonini beradi. 
Boshqacha aytganda ta’limda metodika — bu dars o‘tishda o‘qituvchiga 
qo‘yiladigan talablarni realizatsiya qilishni amalga oshiradigan turli metodlarning 
majmuidir. 
Metodologiya — tadqiqotning nazariy va amaliy faoliyatini tashkil etish, 
tiklash,tamoyillar va usullar tizimi hamda bunday tizim haqidagi ta’limot 
hisoblanishi birqancha adabiyotlarda qayd qilingan. 
«Metodologiya metodlar haqidagi ta’limot yoki yalpi umumiy bilish metodi» 
deb ham ta’riflanadi. Metodologiya metodlarga va umuman voqelikka qanday 
yondashish yo‘lini o‘rgatadi. Voqelikning muayyan qismini, biron jihatini o‘rga 
tuvchi metodologiyaga metafizikani, voqelikni chiziqli rivojlanishi, o‘zgarish 
jarayonini uni tashkil etuvchi bilimlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorliklarni aks 
ettiruvchi metodologiyaga dialektikani, voqelikda ro‘y beruvchi, keskin halokatli 
o‘zgarishlar, nochiziqli rivojlanish jarayonlarini o‘rganishda qo‘llanilayotgan 
metodologiyaga sinergetikani misol sifatida kiritish mumkin» — deyiladi, O‘zbek 
ensiklopediyasida. 
Metodika, qisqacha qilib aytganda, ma’lum bir fanni o‘rganish, o‘qitish 
metodlari to‘g‘risidagi ta’limotdir. Mutaxasisslik fanlarini o‘qitish metodikasi esa 
shu aynan ma’lum bir yunalishdagi fanlarni o‘rganish, o‘qitish metodlarini 
o‘rganadi.Mutaxasislik fanlarni o‘qitish metodikasining maqsadi mutaxassislik 
buyicha amaliy-nazariy ta’lim berishning qonuniyatlari, turli metodlarini 
o‘rganishdir. Mutaxassislik fanlarni o‘qitish metodikasi pedagogika faning 
tarmog‘i sifatida o‘z ob’ektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega. 
Mutaxassislik fanlarni o‘qitish jaryoni, shu jarayonning hamma jihatlari: o‘quv 

---

materialining mazmuni,o‘qitish metodlari, talabalarning bilish faoliyati, o‘qitish 
natijalari va boshqalar o‘rganish ob’ekti hisoblanadi. Pedagogika fanning tarmog‘i 
sifatidagi mutaxassislik fanlarni o‘qitish metodikasi oldiga qo‘yidagi asosiy 
tadqiqot vazifalari qo‘yiladi: 
1. Yunalish buyicha mutaxassislik fanlari vazifalarini asoslash, ularning 
ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatini ochib berish.
Yunalish buyicha mutaxassislik fanlari, avvalo, bulajak texnologiya ta’limi 
o‘qituvchilarining har tomonlama etuk bo‘lishiga, kelajakda rivo jlanish 
intensivligi zaruriyati asosida yosh avlodda umumtexnologiya va uquv 
mahoratlarini shakllantirishda tuliq tayyor bo‘lishida juda katta ahamiyatga egadir. 
Yunalish buyicha mutaxassislik fanlari vazifalarini fan va texnikaning rivojlanish 
tendensiyalariga, hozirgi zamon ishlab chiqarishning yoshlarni mehnatga
tayyorlash borasidagi talablariga ham bog‘liq ravishda belgilanadi.Texnologiya 
ta’limi yunalishini kelajak faoliyatidagi vazifalarni ifodalashda mutaxassislik 
fanlarini maktab texnologiya ta’limi tizimida qanday urin olgani nazarda tutiladi. 
SHu sababli mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi maktabda utkaziladi gan 
amaliy mashg‘ulotlar bilan boshqa o‘quv predmetlarini (ijtimoiy-siyo siy, tabiy-
matematik) o‘qitishning didaktik bog‘liqligini ochib beradi, ta’lim jarayonidagi 
texnologiya ta’limining izchilligini ta’minlash yul larini ko‘rsatadi. Kelajakda 
texnologiya ta’limi o‘qitish jarayonida o‘quv materialining mazmuni bilan 
belgilanadigan o‘ziga xos ta’limiy vazifa lar hal qilinadi. Mutaxassislik fanlarini 
ta’limiy va tarbiyaviy ahamiya ti, umuman dasturga muvofiq uning har bir 
mavzusiga, o‘quv materiallining har bir asosiy masalasiga muvofiq ochib berishiga 
imkon beradi. 
2. Mutaxassislik fanlarini o‘quv materiali mazmunini asoslash. O‘quv 
predmetining mazmunini ishlab chiqish uchun birinchidan, tegishli fandagi mavjud 
ma’lumotlardan o‘quv materialini tanlab olish, ikkinchidan, bu ma terialni 
o‘rganuvchilarning yosh xususiyatlarini, ularning boshqa predmet larga oid 
bilimlarini va boshqa ba’zi faktorlarini hisobga olgan holda ma’lum tartibda 
tizimga solish zarur. O‘qituchilik faoliyatining istalgan sohasida insoniyat 
tomonidan tuplangan bilimlar hajmi benihoya katta. Jumladan, texnologiya ta’limi 
yunalishidagi fanlar buyicha olib borila digan amaliy mashg‘ulotlarning asosiy 
qismlarini tashkil qiladigan mahsu lot va materiallarga ishlovberish texnologiyalari 
va ularni o‘rgatishga tegishlidir.
SHunday qilib, katta hajmdagi bilim va kunikma hamda malakalardan umumiy 
ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va urganuv chilarda o‘rgani 
ladigan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo‘llanilishi 

---

haqida to‘g‘ri tassavur hosil qila oladiganlarini ajra tib olishga to‘g‘ri keladi. 
Ravshanki, har qanday o‘quv materiali eng katta tar biyaviy va ta’limiy ahamiyat 
ga molikligini hal qilish uchun uni tanlash mezonlariga ega bo‘lish zarur. Bunday 
mezonlarini ishlab chiqish ham metodika ning vazifalariga kiradi. O‘quv material 
larini tizimga solish alohida problemadir. Fan va o‘quv jarayonidagi “sodda” va 
“murakkab” tushunchalari bir xil emas. Masalan, texnologiya ta’limida detal – sod 
da o‘rganish ob’ekti, mehanizm yoki mashina esa detalga nisbatan murakkab hisob 
lanadi. Bu hol oliy ta’limning texnologiya ta’limi yunalishini mutaxassislik fan 
larida ham mavzu materiallarini mohiyatiga kura farqlanadi. 
SHunday qilib, o‘quv materialining tizimga solishda mutaxassislik fanning 
tuzilishi,tizimni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchirib olmaslik, balki ta’lim va tarbiyaviy 
ahamiyatni nazarda tutishkerak. Mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi bu 
muhim talabni bajarishning eng samarador yuli va vositalarini topish kerak, bu 
esaoliy ta’limda texnologiya ta’limi yuna lishi buyicha mutaxassislik fanlari 
mazmunini asoslash va o‘quv dasturini tuzish uchun ham zarurdir. 
3. Ta’limni muloqot jarayonini tashkil etish. Ta’limni muloqot jarayoni o‘zaro 
chambarchas bog‘langan bo‘li, o‘rgatish(o‘rgatuvchifaoliyati) va ta’lim oluvchi 
(o‘rganuvchi faoliyati)faoliyatidan iboratdir. Mutaxassislik fanla ridan o‘quv 
jarayonini tashkil qilishning forma va usullarini ishlab chi qishda texnologiya 
ta’limi yunalishini boshqa o‘quv predmetlarini o‘qi tish tajribasidan, shuningdek, 
didaktik tadqiqotlarining ma’lumotlari dan foydalaniladi. Mutaxassislik fanlaridan 
o‘rganuvchilarni o‘rganish tex nologiyaining natijalarini baholashda boshqa 
predmetlar uchun muhim bo‘l magan: texnologiya xavfsizligi qoidalariga rioya 
etish, ish urnini tashkil qilish, texnologiya usullarini to‘g‘ri bajarishning bir qator 
faktorlarni hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Metodikaning vazifalaridan biri o‘rganuv 
chilar o‘rganish texnologiyaini ob’ektiv baholash imkonini beradigan mezonlarni 
ishlab chiqishdir.
O‘rgatuvchilar o‘rganishishini tashkil qilishning formalari asosida me todikani 
ishlab chiqishda buyumning murakkabligi, o‘rganuvchilar tayyorgar ligi, ta’lim va 
tarbiya vazifalaridan kelib chiqib mashg‘ulotlarni tashkil qilishning qaysi 
formasidan foydalanish maqsadga muvofiqligini hal qi lish kerak. Ma’lumki, agar 
o‘rganish texnologiya topshirig‘i ijtimoiy foyda li qimmatga egabo‘lmasa, 
o‘rganuvchilarning uni bajarishga qiziqishlari an cha susayadi. SHuningdek, 
o‘rganuvchilar unumli texnologiya bilan shug‘ullansa, amalda qo‘llaniladigan 
ob’ektlarni tayyorlayotgan bo‘lsalar, ularning texno logiyaga qiziqishi ortadi. SHu 
sababli metodikani ishlab chiqishda qachon va qanday hajmdagi tayyorgarlik 
mashqlarini bajarish kerakligin ianiqlash lozim bo‘ladi. 

---

4. Mutaxassislik fanlari buyicha darsdan tashqari ta’lim muloqot ishlar maz 
muni va metodikasini asoslash. Mutaxassislik fanlari buyicha sinfdan tashqari 
ta’lim muloqot ishlarni bir kurinishi tugarak lar keng tarqalgan. Deyarli har bir 
maktabda yozgi uquv amaliyotlarini utkazish, mahsulot va materiallarga ishlov 
berishga asoslangan tugarak lar tashkil qilinishi mumkin. SHu boidan ham oliy 
ta’limda texnologiya ta’limi yunalishi buyicha mutaxassislik fanlarini o‘qitish 
jarayonida audidatoriyadan tashqari ta’lim jarayonida tugarak ishlari, pedagogik 
malakaviy va ishlab chiqarish amaliyotlari, mustaqil ta’lim va tugarak ishlari 
samarali tashkil qilish talab qilinadi. Mutaxassislik fanlari buyicha tugarak ishlari 
amaliyotida mashg‘ulotlarni tashkil qilishning har xil formalari ishlab chiqilgan. 
Bu tajribalarni umum lashtirish va tuga raklarda mashg‘ulotlarni tashkil qilishning 
eng qulay, samarali usullari ni ajratish, ilg‘or tajribani yoyish, uni hamma 
texnologiya o‘qituvchilari va bulajak texnologiya ta’limi o‘qituvchilarining 
mulkiga aylantirish metodikaning vazifalaridir. YUqoridagi aytilgan vazi falarni 
hal mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi ku zatish,eksperiment, didaktik 
eksperiment, ilg‘or pedagogik tajribani o‘rganish va umumlash tirish, nazariy 
tadqiqotlar kabi asosiy ilmiy tadqiqot metodlariga asoslanadi.