A n V a r c h o r iy e V

d iy , 
F a xrid d in a r -R o z iy ibn a l-F a r id a la r n in g su h b a tla rid a n
bahram and b o ‘ldi.
M u tak allim lik g'oyalari ta ’sirida M u h y id d in Arabiy m u su l­
m o n falsafasida vujudiyun n o m i b ilan m ashhur b o'lgan «vah-
dati vujud» ta ’lim o tin i yaratdi. U sh b u ta ’lim otg a asosan , X u d o
va inson b orlig'i bir b u tu n lik n i, birlikni tashkil etadi. X udo
bilan in so n n in g birligi to 'g'risid agi ta ’lim o t, X u d o b ilan in so n ­
n i, bir-biriga qaram a-qarshi q o 'y u v ch i aqidalarga nisbatan ilg'or
fikr ed i. X u d d i sh un ing u ch u n h am «vahdati vujud» ta ’lim o ti
m u su lm o n falsafasida nafaqat hurfikrlilik, balki insonparvarlik
g'oyalarin in g rivojlanishida h am m u stah kam asos vazifasin i b a-
jaradi. O 'z navbatida, «vahdati vujud» ta ’lim o ti ruhni, jo n n i
tan ad an ajratishga, jo n n i tan aga, 
m a ’n aviylik ni m od d iy lik k a
qaram a-qarshi q o'yish ga a sta -sek in barham bera b oshlad i.
O'rta asr xristian falsafasida X u d o in son g a o 'x sh a y d i, deb
ta ’riflangan b o 'lsa , m u su lm o n faylasuflarining asarlarida X u d o
o 'zid a n b osh q a h ech kim ga o 'x sh a m a y d i, deb tushuntirilar ed i.
M u h yid d in A rabiy o'rta asr m u su lm o n falsafasida b irinchilardan
bo'lib , in son b ilan X u d o orasidagi o'xsh ash lik alom atlari m avjud
ekanligini tushuntirishga harakat qildi. M u h yid d in Arabiyning tu ­
sh u n tirish ich a «X udo u yok i bu q iyofad a ikki bor n a m o y o n
b o'lm a sa d a » 1, od am lar u ch u n anglab b o'lm as sir h isob la n g an .
U turli ism lari b ilan kishilarni o 'z i to m o n chorlab turadi. O 'z
flkrini isbotlash u ch u n Q ur’o n i K arim da X u d o n in g 99 ism i b or