A n V a r c h o r iy e V

ek an ligin i eslab o'tad i.
M u h yid d in A rabiyning fikriga m u v ofiq , X u d o haqida aql tili
bilan gapirish m um kin, lekin aql k uchi bilan uni bilib b o'lm ayd i.
A ql isbot talab q ilad i, d alil, tajriba b ilan ish ko'radi. V a h o la n -
ki, X u d on in g borligin i, u n in g turli fazilatlari, xislatlarini dalil
orqali isb otlash m ushkul. C h u n k i X u d o n in g fazilatlari, xislatlari
aql doirasiga sig'm ayd i.
M u h yid d in A rabiy o 'z in in g «F u sus u l-h ik am » k itob id a in ­
son n i «borliqning yig'indisi», deb tushuntiradi. Borliq in son tufayli
ch in ak am tirik h o lg a kiradi. S h u n in g u ch u n h am in so n b u tu n
b orliqn ing, y a ’ni b orliq n in g turli sh akllarin in g x u losa si, yak un i
1 
Ibn al-Arabiy. Fukus al-hikam. («Hikmatlar javohiroti»). Bayrut, 1980, 63- 
bet (arab tilida).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va asosi — inson haqiqatda, o la m ruhi, o la m esa u n in g jasadi,
y a ’ni in so n siz o la m jo n siz vujud. S hu n day q ilib, in so n butun
borliqdan olin gan m ukam m al an dozadir.
M u h yid d in A rabiyning e ’tir o f etish ich a , in so n q iyo fasid a
olam d agi barcha m avjud otlarn ing ifo d asin i k o'rish m u m k in.
C h unki «u o ‘zid a butun o la m b o rlig'in in g m o h iy a tin i b irlashti-
radi»1. S h u n in gd ek , inson o la m n in g b ir b o 'la g i, y a ’ni o 'zig a
xos m ikrokosm dir. Inson yuragi esa ilo h iy lik n in g « o m b o rxo n a-
sidir», uni ilo h iy nur h am ish a nurafshon qilib turadi. In so n
qalbi bam isoli oynaga o 'xsh ayd i. L ekin kim ki o 'sh a oyn ada
X u d o n in g ch eh rasin i aynan k o'rishni istasa, u o 'z in i o 'z i ta -