A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

§10.4. Kredit shakllari va ularning xususiyatlari
Kredit munosabatlarining sube’ktlari va obʻyektlariga, foiz stavkasi va harakat doirasiga qarab kreditning quyidagi mustaqil shakllari amaliyotda qoʻllanilishi mumkin:
1.Tijorat krediti:
1.1.Tovar krediti
1.2.Lizing krediti
2.Bank krediti
2.1.Ipoteka krediti
3.Iste’mol krediti.
4.Mikrokredit
5.Davlat krediti
6.Xalqaro kredit
7.Lombard krediti
8.Sudxoʻrlik krediti


Tijorat krediti kredit munosabatlarining ilk shakllaridan biri boʻlib, veksel muomalasini keltirib chiqargan va naqd pulsiz hisob-kitoblarning rivojlanishiga yordam bergan. Tijorat krediti faqat tovar shaklida beriladi.
Tijorat kreditida qarz beruvchi sifatida mol yetkazib beruvchi yoki xizmat koʻrsatuvchi korxona, qarz oluvchi sifatida esa mol sotib oluvchi yoki xizmatdan foydalanuvchi korxona ishtirok etadi.
Tijorat krediti korxonalar oʻrtasida tovar va xizmatlarning toʻlov muddatini kechiktirish orqali sotilishida namoyon boʻladi. Boshqacha qilib aytganda, tovarlar va xizmatlar nasiyaga sotiladi. Tijorat kreditida foiz stavkasi ochiqchasiga belgilanmaydi, balki nasiyaga sotilgan tovarlar bahosiga qoʻshiladi. Masalan, agar tovar 10000 soʻm naqd pulga sotiladigan boʻlsa, nasiyaga esa 10500 soʻmga sotiladi. Bu holda kredit foizi 500 soʻm ya’ni, 5 % ni tashkil etadi.
Tijorat kreditining yana bir shakli lizingdir.
1.2.«Lizing» inglizcha soʻz boʻlib, ma’nosi «ijaraga bermoq»dir. Lizing ob`yektlari boʻlib uzoq muddat ishlatiladigan ishlab chiqarish vositalari, ya’ni, zavodlar, fabrikalar, inshootlar, transport vositalari (Kemalar, samolyotlar, avtomashinalar), traktorlar, kombaynlar, stanoklar, jihozlar va boshqa asosiy fondlar hisoblanadi. Lizingning oddiy ijaradan farqi shundaki, lizing obʻyektining bahosi undan foydalanish vaqtida toʻlangan ijara haqi hisobiga kamayib boradi. Ma’lum muddat oʻtgach, ijaraga oluvchi lizing obʻyektini qoldiq qiymati boʻyicha sotib olishi mumkin boʻladi.
Lizing operasiyalarida ijaraga beruvchi sifatida lizing kompaniyalari va firmalari hamda tijorat banklari, ijaraga oluvchi sifatida esa sanoat, qishloq xoʻjaligi, savdo, transport korxonalari va aholi ishtirok etadi. Lizing operasiyasini quyidagi misolda koʻrish mumkin: