246
1) yuzlashtirish paytida murakkab ruhiy munosabatlar vujudga
keladi. Tergov ziddiyatli tus oladi, chunki shaxsning birinchi bergan
ko‘rsatmalari yuzlashtirish paytida to‘g‘ri kelmasligi mumkin;
2) yuzlashtirishda so‘roq qilinuvchilardan biri haqiqiy ko‘rsatma
bersa, ikkinchisi yolg‘on ko‘rsatma beradi;
3) yuzlashtirishda jinoyat hodisasi va so‘roq
predmetiga aloqador
ikkita shaxs uchrashadi.
Yuzlashtirish qatnashchilari ruhiy jihatdan unga tayyor bo‘lishlari
lozim. Yuzlashtirishdan avval tergovchi quyidagi tayyorgarlik harakat-
larini o‘tkazishi kerak:
– ko‘rsatmalardagi ziddiyatlarga baho berib, ular ish bo‘yicha
ahamiyatga ega yoki
ega emasligini aniqlashi kerak;
– ish bo‘yicha katta ahamiyatga ega ziddiyatlarni bartaraf etish uchun
yuzlashtirish tergov harakatini o‘tkazish va uni o‘tkazish to‘g‘risida taktik
qarorga kelishi lozim (ziddiyatlar boshqa tergov harakati asosida yo‘q
bo‘lishi mumkin emas);
– yuzlashtirish vaqtini va joyini
belgilash;
– yuzlashtirishda qatnashuvchilarning shaxsini o‘rganish va ular
o‘rtasidagi
munosabatlarni aniqlash;
– yuzlashtirish rejasini tuzish lozim va unga yuzlashtirish predmeti,
unda ishtirok etuvchi shaxslarning yuzlashtirishda qiladigan xatti-harakat
variantlarini tahlil qilish, so‘roqning, savollarning shakli va ketma-
ketligini belgilash;
– yuzlashtirishda ishlatiladigan qayd qiluvchi vositalarni (qalam,
qog‘oz, bosma-mashinka, magnitofon, videoyozuv asboblarini, yoritkich-
larni va h.k.) tayyorlab qo‘yish;
– yuzlashtirishga chaqiriladigan shaxslarning tegishli sanada
va vaqtda
kelishi, shuningdek, yuzlashtirishda boshqa shaxslarning ishtirok etishi zarur
deb topilsa (masalan, voyaga yetmagan ayblanuvchining himoyachisi) bunday
shaxslarni yuzlashtirishga chaqirish choralarini ko‘rish.
Yuzlashtirish o‘tkazilgani to‘g‘risida bayonnoma tuziladi va unda
tergovchining savollari va qatnashchilarning
javoblari ketma-ketlikda
qayd etiladi. Yuzlashtirishda ko‘rsatmalarni qo‘shimcha qayd qilish
uchun magnitofon yoki video yozuv uskunasi ishlatilishi mumkin va bu
to‘g‘risida bayonnomada tegishli belgi qo‘yiladi va ularning ishlatilishi
haqida qatnashuvchilar yuzlashtirishdan avval ogohlantiriladilar.
Yuzlashtirish jarayoni boshlanishida avval yuzlashtirilayotgan
shaxslarning bir-birlarini qanchalik bilishlari va ular o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlar o‘rganiladi. Shundan so‘ng ular navbatma-navbat sodir
etilgan voqea, hodisa yuzasidan o‘zlarining ko‘rsatmalarini beradilar.
247
Tergovchi haqiqatni aniqlash maqsadida so‘roq qilinayotganlarning bir-
birlariga savol berishlariga ruxsat beradi.
O‘z-o‘zidan ma’lumki, so‘roq jarayonida yuzlashtirilayotgan ikki
shaxs bir-biriga qarama-qarshi fikrda, nizoli vaziyatda bo‘lishadi. Shu
o‘rinda tergovchi birinchi navbatda diqqatini aniq va to‘g‘ri ko‘rsatma
berayotgan shaxsning ko‘rsatmalariga qaratishi taktik jihatdan to‘g‘ri
hisoblanadi.
Shuningdek, yuzlashtirish jarayonida tergovchi o‘z ruhiy, emotsio-
nal-hissiy holatini to‘liq boshqarishi va murakkab,
nizoli vaziyatlarda
tinchlik va xotirjamlikni saqlashi hamda so‘roq qilinayotgan shaxsni
chuqur o‘rganishi natijasida uning shaxsiy xarakteridagi «nozik joylarini»
bilishi zarur.
Yuzlashtirish jarayonini amalga oshirishda ijtimoiy-psixologik
effektlar ingibitsiyasi, ya’ni boshqa odamlarning qatnashishi effektidan
samarali foydalanish zarur. Ushbu vaziyatda shaxs xulq-atvori (modifi-
katsiya) o‘zgaradi, ya’ni u qatnashchilarning ta’siridan yo‘nalish oladi,
natijada so‘roq qilinayotganda himoyalanish mexanizmining ustunlik
qilishi kuzatiladi.
Yuzlashtirishdan asosiy maqsad
tergov jarayoniga qarshi, yolg‘on
ko‘rsatma berayotgan shaxsni aniqlashdir. Bizga ma’lumki, aniq
ma’lumotlar psixologik ta’sir ko‘rsatish omillari asosida olinadi. Shu
ma’noda sodir etilgan voqeani birma-bir, to‘liq tasvirlash qarama-qarshi
shaxslarga psixologik ta’sir ko‘rsatishning hal qiluvchi usullaridan biri
sanaladi. Shuningdek, yuzlashtirish jarayonida ko‘rsatma berayotgan
shaxsga nisbatan hech qanday tazyiq va boshqa psixologik ta’sirlar
o‘tkazilishi mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: 
