A k a d e m I ya r. X. Dushanov y. A. Farfiyev

“Jinoyatchilikka qarshi kurash bu xuddi ziddiyatdek, ya’ni ikki tomon 
ham o‘ziga xos bir-biriga qarshi xabarga ega bo‘ladi va bu xabarlar 
natijasida ikkala subyekt ham bir-birining eng nozik tomonini bilgan 
holda kurash olib boradi». 
Jinoyat sodir qilgan shaxsning asosiy maqsadi: 
1) o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga erishish;  
2) qilgan jinoyatining izini yo‘qotish. 
Jinoyatchi shaxslarning ichki ruhiy olami va an’analaridan kelib 
chiqadigan bo‘lsak, ular ko‘p hollarda jinoyatni mahorat bilan (profes-
sional) sodir etadilar, shuningdek, boshqa shaxslarni qo‘rqitish, aldash 
yo‘li bilan jinoyat sodir etishga majbur qiladilar. 
Jinoyatchi shaxslar iloji boricha ichki ishlar idoralari xodimlari bilan 
muloqotda bo‘lishni xohlashmaydi, ulardan uzoqroq yurish, o‘zlarini olib 
qochishga harakat qiladilar. Agar ular bilan muloqotga kirishadigan 
bo‘lsa, o‘zlarining faqat ijobiy tomonlarini ko‘rsatishga intiladilar, chunki 
ijobiylik ularning har xil voqea-hodisalardan keyin gumon qilinmasligini 
ta’minlashi mumkin, degan farazni yuzaga keltirish mumkin. 
Jinoyatlarni ochish va tergov qilishda tergovchi operativ qidiruv 
xizmati xodimi bilan hamkorlikda faoliyat olib boradi. Mazkur hamkorlik 
jinoyatlarni ochish va jinoyat sodir etgan shaxslarni topishda alohida o‘rin 
egallaydi, ya’ni ular tergov faoliyatini tezkor axborot bilan ta’minlaydilar.  
Shu o‘rinda operativ qidiruv faoliyatining alohida psixologik 
xususiyatlari quyidagilardan iborat:   
• 
yashirin jinoyatlarni ochish;  
• 
jinoyatchining qarshi harakati va qarshilik ko‘rsatishini yengish;  
• 
muayyan rolga qirish va ayyorlikni qo‘llash.  
«Operativlik» atamasi muayyan amaliy sharoitlarga javoban amaliy 
harakatlarni amalga oshirilishini bildiradi. Operativ faoliyat yuqori dara-

---

 253 
jada harakatchan (dinamik) mohiyatga ega bo‘lib, rasmiyatlashtirilishi 
mumkin emas.   
Jinoyat qidiruvi ochiq usul va vositalardan tashqari, shaxsiy qidiruv, 
yashirin kuzatuv, yopiq manbalardan axborot yig‘ish, maxsus hisobga 
olish, operativ texnika kabi yashirin vositalarni qo‘llash huquqiga ega.  
Operativ-qidiruv yo‘llari orqali tergovchi quyidagilarni olishi 
mumkin:   
• 
obyektlar to‘g‘risida ma’lumotlar, shuningdek o‘z ichida isbotlash 
axboroti  ehtimoli bo‘lgan ashyoviy dalillar;  
• 
dalillar yig‘ishning taktik usullarini belgilovchi sharoitlarga 
yo‘naltiruvchi ma’lumotlar;  
• 
dalillarga to‘g‘ri baho berishga ko‘maklashuvchi ma’lumotlar;  
• 
gumon qilinayotgan shaxslar to‘g‘risida ma’lumotlar.  
Yuqorida ko‘rsatilgan fikrlar isboti sifatida odam o‘ldirish kabi o‘ta 
og‘ir jinoyatlarni qidirish, topish va tergov qilish harakatlarining umumiy 
tarkibini ko‘rib chiqamiz.