A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Xalqaro huquqda davlat belgilari. Xalqaro huquqda davlatning belgilari sifatida doimiy yashovchi aholi, aniq belgilangan hudud va hukumatning mavjudligi tan olinadi. Ushbu ishda arbitraj komissiyasi birinchi xulosada ma’lum bir subyektni davlat deb hisoblash uchun xalqaro huquqda belgilangan bir qancha tamoyillarga tayanish lozim deb ta’kidlab, davlat tartiblashtirilgan siyosiy hokimiyat va uning ta’sir kuchi doirasida bo‘lgan hudud hamda aholidan tashkil topadigan suveren birlashmadir deb o‘z ta’rifini keltiradi. Shuningdek, komissiya federativ davlatga ham to‘xtalib o‘tadi. “Federativ davlatda, - deydi komissiya federativ organ federatsiyaning birliklari nomidan amaldagi hokimiyatni tatbiq etib turadi”. Uning bunday ta’riflarini yuqoridagi davlatning uch belgisini yanada aniqlashtirish maqsadida berilgan deyishimiz ham mumkin.
Davlatning tugatilishi va uning mazmun mohiyati. Mamlakat parchalanib, uning o‘rnida bir nechta yangi davlatlar tashkil topganda (sobiq Yugoslaviya misolida), bir davlat ikkinchi bir davlat bilan birlashib, uning bir qismiga aylanganda (Sharqiy va G’arbiy Germaniyaning birlashuvi natijasida, hozirgi Germaniya davlatining vujudga kelishi misolida) hamda ikki yoki undan ortiq mamlakatlar bir davlatga (Shimoliy Yaman hamda Janubiy Yamanning yagona Yaman davlatiga birlashganligi misolida) birlashganda hududlari o‘zgargan sobiq davlat tugatilganmi yoki hali hanuzgacha mavjudmi degan muammo o‘rtaga chiqadi. Bunday vaziyatlarda davlat mavjudligi yoki tugatilganligini belgilash uchun qanday talablar borligini aniqlab olish lozim bo‘ladi. Biroq xalqaro huquqda bunday muammolarni hal etish standartlari aniq belgilab qo‘yilmagan bo‘lib, olimlar o‘rtasida ham munozaralarga sabab bo‘ladi. Yuqoridagi davlatning tashkil topishi bilan bog‘liq birinchi holatda davlat tugatilmaganligini tan olish yoki olmaslik borasida bir qarorga kelishda obyektiv hamda subyektiv faktorlarni¹⁴, ayniqsa, subyektiv faktorlarni hisobga olish kerakligi borasidagi qarashlar ko‘pchilikni tashkil etadi¹⁵.
Ushbu ishda arbitraj komissiyasi davlatning mavjudligi yoki tugatilishi amaliyot bilan bog‘liq muammo bo‘lib, sobiq Yugoslaviya tarkibidan ajralib chiqqan yangi davlatlarning Yevropa Ittifoqining a’zo mamlakatlari tomonidan tan olinishi, ularning BMTdagi o‘rnining e’tirof etilishi hamda Xavfsizlik Kengashining qaroriga tayanib sobiq Yugoslaviya mavjud emas degan xulosaga keldi.