9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

 
25-BILET 
1. Tеmirning аtоm tuzilishi, tаrqаlishi, хоssаlаri, оlinishi, ishlаtilishi. 
2. Quyidagi o‘zgarishlarni amalga oshiruvchi reaksiya tenglamalarini yozing. CaCO
3
→CaO→Ca 
(OH)
2
→CaCl
2
→CaCO
3
3. Kislota eritmalariga indikator ta’siri. 
1-savolga javob
:
Davriy sistemada joylashgan o‘rni. Temir davriy sistemaning sakkizinchi guruhi yonaki 
guruhchasida joylashgan. Uning tartib raqami — 26. Kimyoviy belgisi — Fe. Nisbiy atom massasi 55,847 ga teng. 
d-metallar oilasiga kiradi.atom tuzilishi. Temir atomining elektron konfiguratsiyasi: 
Kimyoviy reaksiyalarda temir atomi 4s-tashqi elektron qobig‘idan ikkita elektron ajratib, +2 zaryadli ionga 
aylanadi. Fe
2+
ioni 3d-qavatdan yana bitta elektronni ajratib, +3 zaryadli ionga aylanishi mumkin. Temir +2 va +3 
oksidlanish darajasiga tegishli birikmalar qatorini hosil qiladi. Òabiatda tarqalishi. Aluminiydan keyin temir eng 
ko‘p tarqalgan metalldir. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, temir Yer yadrosini tashkil qiladi, bu holda temir Yer 
sharida eng ko‘p tarqalgan metall bo‘lib qoladi.Yer qobig‘ida temirning massa ulushi 4,2 % ni tashkil qila di. Temir 
tabiatda birikmalar holida bo‘ladi. Osmon jismlari — meteoritlarda esa erkin holda uchraydi. Temirning asosiy 
minerallari: mag netit—magnit temirtosh Fe
3
O
4
, gematit—qizil temirtosh Fe
2
O
3
, limonit—qo‘ng‘ir temirtosh 
2Fe
2
O
3
.3H
2
O (HFeO
2
.nH
2
O), siderit—temir shpati FeCO
3
, pirit—temir kolchedani FeS
2
. 
Olinishi. Temir quyidagi usullar bilan olinishi mumkin: 
1. Temirni uning oksidlaridan vodorod, uglerod yoki is gazi ta’sir ettirib olinadi: 
FeO + H
2
= Fe+ H
2
O; Fe
2
O
3
+ 3CO = 2Fe + 3CO
2
.
2. Temir oksidlaridan aluminotermiya usuli bilan: 
3Fe
3
O
4
+ 8Al = 9Fe→+ 4Al
2
O
3
. 
3. Temirning ikki valentli tuzlarini elektroliz qilib olinadi.