9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

Reaksiya tezligiga haroratning ta’siri
. Reaksiya tezligining haroratga bog’liqligi Vant Goff qonuni yordamida 
tushuntiriladi. U quyidagicha ta’rifga ega: Harorat har 10° ga (Kelvin K° yoki Selsiy C°) o‘zgartirilganda 
(oshirilganda yoki kamaytirilganda) reaksiya tezligi 2 – 4 marta o‘zgaradi (ortadi yoki kamayadi). Harorat ortsa 
reaksiya tezlashadi, harorat pasayganda reaksiya sekinlashadi. Haroratning har 10°C ( yoki 10°K ) o‘zgarishida 
tezlikni necha marta o‘zgarishini ko‘rsatuvchi songa reaksiyaning harorat koeffitsiyenti deyiladi. Agar 
temperatura 10°C ga ortganida tezlik 4 marta oshsa, ushbu reaksiya uchun haroratkoeffitsiyenti “4” ga teng bo‘ladi. 
Haroratning tezlikka bo‘lgan ta’sirini quyidagi formula bilan ifodalasa bo‘ladi.
Katalizator.
Kimyoviy reaksiyaning tezligi unda katalizator ishtirok etish yoki etmasligiga ham bog’liq. 
Katalizatorning ishtiroki reaksiyani tezlashishini quyidagi tajribada ko‘rib chiqamiz: Probirkaga oz miqdorda H
2
O
2 
(vodorod peroksid) solib qizdiramiz. Kislorod ajralib chiqayotganligini tekshirish maqsadida probirkaga 
cho‘g‘lantirilgan tayoqcha tushirib ko‘ramiz. Tayoqcha yonmaydi. Bu kislorod ajralmayotganidan emas, balki 
reaksiya sekin borayotganligi uchun, ajralayotgan kislorod miqdori kam bo‘lib cho‘g‘lanib turgan tayoqchani 
yondirish uchun yetarli emasligi tufayli yuz beradi.
Agar probirkaga oz miqdorda marganes (IV) oksidini kukun 
holigacha maydalab solsak, shu zahoti ajralayotgan pufakchalar soni keskin ko‘paygani seziladi, shu probirkaga 
cho‘g‘lantirilgan tayoqchani solsak u yorqin alanga bilan yona boshlaydi. Marganes (IV) oksidi kislorod ajralib 
chiqishi tezligini bir necha barobar oshiradi. Reaksiya tugab bo‘lgach probirkada qolgan marganes (IV) oksidi 

---

miqdori o‘zgarmaganligini sezish mumkin. Katalizator reaksiya davomida sarflanmaydi. Reaksiya tezligini
oshiruvchi, shu bilan birga reaksiya davomida sarflanmay qoladigan moddalar katalizatorlar deyiladi. 
2-savolga javob
. Metanning yonish reaksiya tezligi 40 
0
C da 5 mol/ l min ga teng bo‘lsa, 20 
0
C haroratdagi
tezligini toping. Reaksiyaning temperatura koeffisiyenti 5 ga teng.
shu formuladan foydalangan holda masalani 
bajaramiz.
40−20
10
ʋ=5*5 = 125 mol/l min