9-Маъруза: Tuganakmevali ekinlarning ahamiyati

2. Kartoshka - biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Ishlab chiqarichdagi ahamiyati. Kartoshka eng muhim oziq-ovqat ekini. U jahon dehqonchiligida bug‘doy, sholi va makkajo‘xori bilan bir o‘rinda turadi. Kartoshka tuganagi tarkibida 25% ga yaqin quruq modda, shu jumladan 14-22% kraxmal, 1,4-3,0% oqsil, taxminan 1% kletchatka 0,2-0,4% moy va 0,8- 4% kul moddalari mavjud. Kartoshka «C» vitamini va «B» guruh vitaminlari manbaidir. Uning tarkibida karotinoidlar hamda «PP» va «K» vitaminlar mavjud. Yosh tuganaklari ayniqsa vitaminlarga boy. Kartoshka xilma-xil maqsadlarda ishlatiladi. U hakli ravishda «ikkinchi non» deyiladi. Kartoshkadan 500 dan ortiq yevropacha ovqat tayyorlash mumkin, ammo shuni esda tutish kerakki, uning po‘sti yashil rangga kirgan tuganaklari tarkibida zaharli modda solanin 0,005-0,01% hosil bo‘ladi va pishirilganda u qisman parchalanadi. Kartoshka tuganagi xilma-xil qimmatli mahsulotlar tayyorlash uchun ajoyib xom ashyo hisoblanadi. U spirt, kraxmal-pishloq, dekstern, glyukoza, kauchuk olishda va sanoatning boshqa tarmoqlarida ishlatiladi. Tuganak tarkibidagi kraxmalning miqdori 17,6% bo‘lganda, 1 t kartoshkadan 112 l spirt, 55 kg suyuq SO₂, yoki 1500 l barda suyuqligi yoki 170 kg kraxmal va 1000 kg tuppa yoki 80 kg glyukoza va 65 kg gidrol va boshqa mahsulotlar olish mumkin. Kartoshka mollar uchun yaxshi oziq hisoblanadi. Organik moddaning hazm bo‘lishiga (83-97%) ko‘ra, xashaki lavlagi, bryukva, turneps va boshqa ildiz mevalilar kabi tuganaklari xomligicha bug‘latib, shuningdek siloslangan holda mollarga beriladi. 100 kg xom kartoshkada 29,5 kg oziqa birligi, yashil palagidan tayyorlangan silosida 8,5, yangi bargida 7, quritilgan bargida 52, yangi to‘ppasida 13,2, quritilgan tuppasida 95,5 oziqa birligi bor. Bir gektardan olingan 175 s kartoshka taxminan 5250 oziqa birligiga to‘g‘ri keladi. Kartoshka katta agrotexnikaviy va agroiqtisodiy ahamiyatga ega. U ko‘pgina ekinlar, barcha don ekinlari, dukkakli don ekinlari uchun yaxshi o‘tmishdosh ekin hisoblanadi.