9-Маъруза: Tuganakmevali ekinlarning ahamiyati

Hosilni yig’ishtirish. Poyalar sarg’ayib, tuganak po’sti qalinlashib, tuganaklar o’zlarining maksimal kattaligiga yetgach hosil yig’ishtiriladi. Tuganaklar KTN-2B, KST-1,4 rusumli kovlagichlar bi­lan yig’ib olinadi. Hosil yig’ishtirilgandan 3-8 kun oldin kartoshka palagi UBD-3 yoki KIR-1,5 o’roq mashinalarida o’rib olinadi. Urug’lik uchun ekilgan paykallarda kartoshka palagi 10-14 kun oldin o’riladi. Hosil yig’ishtirishdan oldin 40 kg/ga me’yorda magniy xlor eritmasi bi­lan de­sikasiya qilinishi


ham mumkin. Palaklarni hosil yig’ishtirishdan oldin o’rilishi yoki desikasiya qilinishi, tuganaklarni saqlash davrida nobud­garchiliklarni 45-50 % kamaytiradi. Urug’lik kar­toshka palagi o’rib kov­langanda olingan tuganaklar ekilganda hosildorlik 15-20 % oshadi.
Kovlab olingan tuganaklar dalada 3-4 soat quritiladi, saralanadi, tovar tuganaklar (vazni 25-30 g ortiq) ajratiladi. Quritilgan tuganak­larning kesilgan joyida po’kaklar hosil bo’ladi, chirishning oldi oli­nadi.
Saqlash. Kartoshkani saqlash davridagi nobudgarchilikning asosiy sababi – tuganaklarning mexanik shikastlanishi va kasallanishi. Shu­ning uchun hosilni yig’ishtirish, saralash, tashish, saqlashga tayyorlash davrida tuganaklarning jarohatlanishini minimal darajaga keltirish­dir. Tuga­naklar tarkibida suv miqdori 75 % va undan ham ko’p bo’ladi. Shuning uchun ular past yoki yuqori haroratga juda ta’sirchan. Tuganaklar yig’ishtirib olingandan keyin ularda fiziologik va biokimyoviy o’zgarishlar sodir bo’ladi. Ko’pgina navlarda hosil yig’ishtirilgandan keyin tuganaklarning yetilish davri 20-30 kunga cho’ziladi. Bu davrda na­fas olish natijasida tuganaklar massasi kamayadi, ulardan suv, karbo­nad an­gidrid, issiqlik ajraladi.
Kartoshkaning nafas olishi qishga borib kamayadi, bahorda yana ku­chayadi. Shikastlangan tuganaklarda po’kak hosil bo’lish jarayoni yetarli havo, harorat (20 ⁰S), havoning nisbiy namligi 85-95 % bo’lgan sharoitda jadal kechadi. Kovlab olingan tuganaklarda dastlabki 10-15 kun davo­mida yuqori harorat va namlik saqlanadi. Bu davr «davolash davri» deyi­ladi. Keyin harorat sekinlik bilan 2-3 ⁰S ga keltiriladi.
Kartoshka o’ralarda saqlanish uchun, sizot suvlar chuqur joylashgan, nishab, quruq joylar tanlanadi. O’ralar kengligi 0,6-0,8 m, chuqurligi 0,7-0,9 m, uzunligi 2,5-4 m qilib qaziladi. O’raning usti 25-40 sm qalinlikda nishab qilib tuproq bilan yopiladi. Ekishga 20-30 kun qolganda kovlab olinadi.
Kartoshka tuganaklari omborlarda saqlanganda eshik-derazalar ber­kitiladi va juda qattiq sovuq bo’lganda isitish chora-tadbirlari ko’rib qo’yiladi.
Urug’lik kartoshkani saqlashda M-1, TB, MKR-1 preparatlarini qo’llash tuganaklarning unishini kechiktiradi, vaznining yo’qolishini ka­maytirib, hosildorlikni oshiradi.