8-Mavzu: Sharq uyg`onish davri madaniyati Reja

“Alfraganus” 
shaklida 
G‘arbda shuhrat topadi. Uning “Astronomiya asoslari haqidagi kitob” 
asaridan bir necha asrlar davomida Evropa universitetlarida astronomiya fani 
bo‘yicha asosiy darslik sifatida foydalanilgan, chunki, bu kitobda 
zamonasidagi astronomiya haqidagi eng muhim va zarur bo‘lgan bilimlarni 
o‘z ichiga olgan edi. 
Uning geografiyaga oid bo‘limi er yuzidagi mamlakatlar va shaharlar 
haqidagi eng boshlang‘ich va zaruriy bilimlarga bag‘ishlangan bo‘lib, 
“Erdagi ma’lum mamlakatlar va shaharlarning nomlari va har bir iqlimdagi 
hodisalar haqida” deb ataladi. Asarda falakiyot va geografik ilmlarning 
asosiy mazmuni, vazifalari va qismlari tushunarli dalillar asosida, sodda 
bayon etiladi. Xususan, Yerning dumaloqligi, bir xil osmon yoritqichlarining 
turli vaqtda ko‘tarilishi, tutilishi va bu tutilishning har bir joydan turlicha 
ko‘rinishi, masofalar o‘zgarishi bilan ularning ko‘rinishi o‘zgarishi haqida 
qimmatli mulohazalar bildiriladi. 
Ahmad al-Farg‘oniyning “Al-Farg‘oniy jadvallari”, “Etti iqlimni 
hisoblash haqida” asarlari allomaga astronomiya ilmi bo‘ichada jahonda 
shuhrat keltirdi. 
Islom Karimov: 2014 yil Samarqanddagi xalqaro anjumandda 
ta’kidlaganidek: “Ahmad Al-Farg‘oniy tomonidan IX asrda yaratilgan 
“Astronomiya asoslari” fundamental asarida olamning tuzilishi, Yerning 
o‘lchovi haqidagi dastlabki ma’lumotlar, sayyoramizning sharsimon 
ko‘rinishiga ega ekani xususidagi dalillar mavjud bo‘lib, mazkur kitob XVII 
asrga qadar Yevropa universitetlarida astronomiya bo‘yicha asosiy darslik 

---

sifatida o‘qitib kelingan hamda Buyuk geografik kashfiyotlar davrida 
Kolumb, Magellan va boshqa sayohatchilarning kashfiyotlari uchun ilmiy 
asos bo‘lib xizmat qilgan. Ahmad Farg‘oniyning amaliy yutuqlaridan biri, 
uning O‘rta asrlardagi asosiy astronomik asbob – usturlob nazariyasini ishlab 
chiqqani va, shuningdek, Nil daryosida “nilomer” degan, ko‘p asrlar 
davomida suv sathini o‘lchaydigan asosiy vosita sifatida xizmat qilib kelgan 
mashhur inshootni yaratgani bo‘ldi”
7
.