76 prn Rashidova Rano

Maqsad'. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy tuyg‘uni tarbiyalash malakalarining rivojlanganlik darajasini aniqlash.
Vazifalar:

1. 
   Tarbiyachilami katta guruh bolalarida milliy tuyg‘u- larni tarbiyalashga bodgan munosabatlarini qanday ish shakl- lari va metodlardan foydalanish orqali aniqlash.
   
2. 
   Bolalarning milliy tuyg‘u to‘g‘risidagi bilimlarini aniqlash.
   
3. 
   Tajriba guruh bolalarida milliy tuyg‘ularining shakl- langanlik darajasini aniqlash.
   
4. 
   Tarbiyachilaming ish faoliyatini o‘rganish maqsadida ta’lim-tarbiyaviy ishlar, ish rejasi, tarbiyachining kundalik rejalari o‘rganiladi.
   

Bolalarni bilim darajalarini aniqlash maqsadida quyi- dagi savollardan foydalanildi.

1. 
   Vatan deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Siz qaysi viloyatda yashaysiz?
   

2. 
   Kelajakdakim bo‘lmoqchisiz?
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘ida nimalar tasvir- langan?
   

61




shakllantirish va tarbiyalashga yordam beradi. Va ayni chog‘da, o‘sha pedagogik-tadbirlar natijasida hosil bodadigan fikrlar majmuasi milliy tuyg‘ularni tarbiyalash mazmunini belgilaydi.
Bunda pedagoglar quyidagi usullardan foydalanishlari mum kin:
a) suhbat;
savol-javob daqiqalari;
sayohatlar uyushtirish;
d) turli xil kechalar;
f) uchrashuv kechalari;
Tarbiyaviy tadbirlar turli xil moddiy va ma’naviy ehtiyojlarga javob beruvchi, tarbiyaviy maqsadlarning yagona majmuasiga bo‘ysundirilgan, bir-biri bilan o‘zaro hamkorlik qiluvchi, o‘zida bir butun ta’limni ko‘zda tutgan tarbiyaviy ta'sir majmuidir.
Ta’lim jarayoni alohida mashg‘ulotlardan tashkil top- gani kabi tarbiyaviy tadbirlardan tarbiya jarayoni vujudga keladi. Tadbirlar, tarbiyaviy ishlar - tarbiya ishlarining bir bodagidir.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari milliy tuyg‘uni anglashining ahamiyati katta. Milliy tuyg‘u tushunchasini anglashning tiklanishi esa, o‘z navbatida, mustaqil jamiyatimizning ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy, madaniy- ma’naviy zaminlarining mustahkamlanishiga sabab bodadi.
Shuning uchun ham milliy o‘zlikni tiklash masalasi O‘zbekiston Respublikasi o‘z mustaqilligiga erishgandan keyin mamlakatimiz oldida turgan eng asosiy vazifalardan biri sifatida davlat siyosati darajasiga kodarildi.


60




lik, madaniy-ma’naviy yaqinlik, o‘tmish va ma’naviy meros, ona yurt tuyg‘usi va boshqalar nisbatan barqaror bo‘lib hisoblanadi. Ular milliy qadriyatlar tizimida tarixiy jarayonlar davomida tez o‘zgarib turadigan ba'zi kundalik yoki amaliy ahamiyatga molik bo‘lgan qadriyatlarga nisbatan, milliy qadriyatlar tizimi, o‘z о‘mini va ahamiyatini uzoqroq saqlab qolishi bilan bog‘liq xususiyatni ifodalaydi.
“Ko‘p yillik ilmiy kuzatish va tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, inson o‘z umri davomida oladigan axborotlar- ning 70 foizini 5 yoshgacha bo‘lgan davrida olar ekan. Bola- ning ongi asosan 5-7 yoshda shakllanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ana shu davrda uning qalbida ma’naviyatning ilk kurtaklari namoyon bo‘la boshlaydi”. Hozirgi mustaqillik sharoitida yurtimizning rivojlangan davlat darajasiga ko‘tari- lishi uchun bolalami maktabgacha yosh davridan halollik poklik, mehribonlik, mehr-mumvatlilikni ular ongiga singdi- rish g‘oyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlan- g‘ich turi hisoblanadi, hamda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablari asosida tashkil etiladi:

• 
  maktabgacha ta’limning maqsadi: bola shaxsini maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablariga muvofiq sog‘lom va yetuk, maktabga o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish;
  
• 
  maktabgacha ta’limning vazifalari: bolalami xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va ma’naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash: bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ulami
  

21




muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalaming tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘ligini ta’minlashdan iborat.
Ma'lumki, mustaqillik, milliy mafkura, milliy taraqqi- yot kabi muqaddas qadriyatlami xalq keng va teran idrok etmoqda. Qisqa vaqt ichida mamlakatimiz hayotida olam- shumul o‘zgarishlar yuz berdi. Vatanimiz dunyo miqyosida e’tirof etildi. Bu o‘zgarishlar odamlaming ongi va tafakkuriga ham ijobiy ta’sir etmoqda. Binobarin, o‘sib kelayotgan yangi avlod dunyoqarashi milliy g‘urur tarzida namoyon bodmoqda. Bu tuyg‘uni rivojlantirish, barqaror e’tiqodga aylantirish ta’lim tizimining muhim vazifalaridan biridir.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikdan keyin huku- matning barcha ichki va tashqi siyosati, islohotlarining birin- chi bosqichida olib borilgan olamshumul siyosati va ikkinchi bosqichda amalga oshirilayotgan tarixiy-umumbashariy ishla- ri tufayli butun dunyoga tanildi va tan olindi. Bu o‘zbek xalqining milliy g‘ururidir.
Bunda esa maktabgacha ta’lim muassasalarida asosiy faoliyat sifatida milliy g‘urumi shakllantirish jarayoni yuzaga chiqadi. Mazkur holat esa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urumi shakllantirishni tashkil etish jarayonini samarali boshqarishni shart qo‘yadi. To‘g‘ri va oqilona rejalashtirilma-gan, tashkil etilmagan va tartibga solinmagan tarbiyaviy jarayon kutilgan samarani bermaydi. Ana shu dolzarblikdan kelib chiqqan holda, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiy alanuvchilarida milliy g‘urumi shakllantirish jarayonini bosh qarish texnologiyasini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir.
22




Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchida mardlik, do‘stlik, vatanparvarlik, milliy tuyg‘ulami o‘stirish, “Ertaklar olamiga sayohat” kechasini o‘tkazish, ulaming ada- biyot, san’atga qiziqishlarini orttirish, milliy-estetik didlarini o‘stirish, shuningdek, hikmatli so‘zlar bilan tanishtirish maq- sadida “Dono bobo davrasida” kechasini o‘tkazish kutilgan natijani beradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bahor faslida “Navro‘z” bayrami, “Sumalak” sayillarini o‘tkazish va ulardagi ota-bobolarimizdan meros bo‘lib kelayotgan milliy kurash, laparlar, turli milliy o‘yinlar - qizlarning tolpopuklar taqib yurishlari, Navro‘z taomlarini ulashishlari bilan bu yerdagi bolalarida o‘z millatiga, xalqiga, urf-odatlariga, milliy merosiga mehr-muhabbat uyg‘otishda yaxshi samara beradi.
Tarbiyachi-pedagoglar sharqona ta’lim-tarbiya yoMlari- ni, odob-axloq mezonlarini, mumtoz pedagoglar merosini, xalq pedagogikasi an’analarini chuqur o‘rganishlarida ularni tarbiyaviy - tadbirlar jarayonida tatbiq etishlari maqsadga muvofiqdir.
Biz tajribalar davomida yuqoridagi vositalardan keng foydalangan holda turli tadbirlar o‘tkazdik.
Masalan, “Bilimlar yurtiga sayohat”. Bu tadbirning maqsadi maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchi- larida milliy tuyg‘ularni shakllantirish, vatan tuyg‘usi, vatan­parvarlik hislari, buyuk siymolar, mustaqillik g‘oyasi hamda o‘z o‘lkasi, hududi va xalqiga mehr, sadoqat tushunchalarini tarkib toptirish va rivojlantirishdan iborat.
Shu tadbirlar bolalar ruhiga samarali va ijobiy ta'sir ko‘rsatish qudratiga ega. Ular o‘smirlarda milliy tuyg‘uni
59




siyosiy-pedagogik, ma’naviy-mafkuraviy vazifani amalga oshirishda tarbiyachilarning pedagogik mahorati asosiy o‘rinni egallaydi.
Tarbiyachilar bu ishlarni mashg‘ulot jarayonida va mashg‘ulotdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar orqali amalga oshiradilar. Shuning uchun ular maktabgacha ta’lim muas- sasalari tarbiyalanuvchilar ruhiga milliy g‘uruming singdiri- lish ijodkoridirlar. Bunda, albatta, pedagog ijodkorligi, avvalo, o‘z burchlari va mas’uliyatini his etishlari kerak.
Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish maqsadida turli ma’naviy tadbirlar yaxshi natija beradi.
Milliy tuyg‘uni takomillashtirish uchun o‘tkaziladigan tadbirlarga rahbarlik hamda nazorat to‘g‘ri tashkil qilinsa va yo‘naltirilsa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuv- chilari faoliyati adolatli baholansa va rag‘batlantirilsa, bu borada yaxshi natijalarga erishish mumkin.
Burch tushunchasi har bir inson unga tegishli vazifa- lami bekamu-ko‘st bajarishni, sodiqlikni, shu jarayonda bosh- qalar bilan to‘g‘ri va halol munosabatda boMishni anglatadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi pedagoglar burchi, birinchidan, mashg‘ulot jarayonida bola- larga chuqur bilim berish, ikkinchidan, bolalar bilimini baho- lashda ulami rag‘batlantirish yoxud tanbeh berishda adolatli bo‘lish, uchinchidan, mashg‘ulot va tadbirlar davomida tarbiyalanuvchilarni milliy tarbiya an’analariga asoslangan holda tarbiyalash, ular ongiga milliy istiqlol g‘oyasini, milliy odob-axloqni, vatanparvarlik, insonparvarlik, mehr-mumvvat aqidalarini singdirish va nihoyat milliy tuyg‘ularni shakllan­tirish va takomillashtirishdan iboratdir.
58




Mustaqil Respublikamiz bugungi kunda yoshlarimizni har tomonlama ma’naviy va ma’rifiy jihatdan o‘zini tuta bilgan, o‘z sha’ni, uyati, g‘ururini himoya qila oladigan darajada ko‘rishni istaydi.
Ma’lumki, kuchli, qudratli davlat ma’naviyat zaminida vujudga keladi. Bunday qudratli davlatning kishilari ham o‘z g‘ururi, or-nomusi va qadriyatlarini himoya qilishga qodir insonlar bodishi lozim. Shunday ekan, biz tarbiya jarayonida inson sha'ni, g‘umri, or-nomusi va uni asrash, himoya qilishni yosh avlodlarga o‘rgatishimiz hamda oldimizga asosiy maqsad qilib qo‘yishimiz kerak. Bugungi yosh avlodlarimiz o‘z taqdirini chinakam egasi, o‘z tarixining ijodkori, o‘ziga xos milliy qadriyatlarini sohibi sifatida odob-axloqimiz namunasi asosida ish tutadilar.
Shu bois xalqimiz o‘zligini anglab, mustaqillik poydevorini tobora mustahkamlab bormoqda. 0‘z navbatida ma’naviy-axloqiy yuksalish bilan birgalikda bir qancha o‘z yechimini kutib turgan muammolar mavjud. Har bir davlat­ning istiqboli, xalqining farovonligi, osoyishta bodishi yosh avlod, umidli o‘gdl-qizlariga bogdiq. Chunki ertangi kun ular qodida.
Milliy g‘urur-muayyan millatning tarixiy odmishidan, milliy qadriyatlardan, jahon miqyosida asrlar osha tan olinib kelinayotgan fan, din, adabiyot, san’at va madaniyat yutuqlari va ulami yaratgan daholardan tarixiy obida va yodgorliklardan milliy urf-odatlaridan faxrlana olish hissidir.
Milliy tuyg‘u shaxsda quyidagi:
millatning yutuqlari, obro‘-e’tibori bilan faxrlanish, ularning muammolariga befarq qarab turmaslik;
o‘z eli, millatiga jonkuyar;


23

o‘z millatining moddiy-ma’naviy me’rosini asrab-avaylash;

xalq odatlari, an’analari, qadriyatlarini hurmat qilish, ulami boyitish va takomillashtirish, o‘z millatiga mehr- muhabbatini amaliy faoliyatda namoyon qilish shakllarida namoyon bo‘ladi.
Mustaqillik g‘oyalari bilan sug‘orilgan kishilar milliy tuyg‘uni oshirib, uni xalq, vatan, ajdodlar xotirasi oldidagi mas’uliyatni his qilishdek mazmun bilan boyitmoqda. Bunday sharoitda o‘zbek xalqinining mustaqilligidan faxrlanish, mamlakatimizda ozod, farovon va erkin hayot qurish yo‘lida faol mehnat qilish, jahon hamjamiyati yutuqlari, yangi peda- gogik texnologiyalardan foydalanish milliy g‘urumi rivojlan- tiradigan omillardir. Bu esa, o‘z navbatida о‘sib kelayotgan yosh avlodning kuchi, salohiyati, bunyodkorlik faoliyatini ko‘p jihatdan belgilaydi. Ulami sog‘lom milliy g‘umr tuyg‘usini shakillantirish uchun tinmay izlanishga safarbar etadi. Bu safarbarlik va milliy g‘urumi о‘sib kelayotgan yosh avlodga qaror toptirish uchun maktabgacha ta’lim muassasa- lari katta imkoniyatlarga ega. Chunki bugungi kunda ushbu maskanlarda o‘zbek xalqining o‘tmishi, ajdodlarimizning boy ma’naviy merosi, bugungi buyodkorlik faoliyati keng ko‘lamda o‘rgatilmoqda. Darhaqiqat, milliy g‘urursiz hech bir millat, millat sifatida ravnaq topolmaydi.

3. 
   Milliy tuyg‘ularning maktabgacha yoshdagj bolalar tarbiyasidagj ahamiyati
   

G‘urur deganda, ko‘z o‘ngimizda haq va haqiqat gavda- lanadi. Bobokalonlarimizning hammasi g‘umrli zotlar bo‘lgan- lar. Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Beruniy, Xorazmiy, Amir Temur, Ulug‘bek, Aliisher Navoiy, Boburlar o‘z g‘urur-


24




lar, tarixiy xalq qahramonlari va davlat arboblari faoliyati, xalq og‘zaki ijodi, adabiyot va san’at, hozirgi mustaqillik dav- rida sodir bo‘layotgan olamshumul voqea va hodisalar, mash- g‘ulotlar va tarbiyaviy tadbirlar pedagogik-psixologik omil va vositalar sifatida muhim rol o‘ynaydi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tkaziladigan tad­birlar turli-tuman bodishi kerak. Tarbiyalanuvchilar yorqin ishlami uzoq eslab yuradilar, shu bois bunday ishlarni takror- lash maqsadga muvofiq emas, chunki u ahamiyatini yo‘qo- tishi miimkin. Tarbiyaviy tadbirlami har doim yangisini topish qiyin, ammo ularni topishga harakat qilish kerak. Tarbiyaviy ishlar zaxirasida ko‘plab qiziqarli tadqiqotlar mavjud va bu takrorlamaslikni, aksincha, aniq sharoitlar bilan muvofiqlash- tirgan holda tarbiyalanuvchini rivojlantirishni kafolatlaydi.
Milliy g‘umrni shakllantimvchi tadbirlami his-tuyg‘u- larning qudratli katalizatori kabi loyihalashtirish kerak. Ma'lumki hayajonga tushgan kishi nihoyatda ta'sirchan boda- di. Har bir tarbiyaviy tadbir ishda tarbiyalanuvchiga yaqin, hamohang bodgan jihatlarni topish va unda ijobiy xislatlami rivojlantirish, mustahkam hayot tarzini shakllantirish, tarbiya­viy tadbir ishlari madaniyatini oshirishning muhim yodlaridan biri bo‘lib, o‘rab turgan dunyo haqiqatini to‘g‘ri tushunishga yordam beradigan qilib yetkazish kerak.
Tadbir ishlarini rejalashtirish bosqichi maqsadni ko‘zlash bosqichidan keyin boshlanadi va unda faqat nazariy jihatdan farqlanadi, ammo amaliy jihatdan bu ajralmas jarayondir.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish, bolalar shuuriga milliy istiqlol g‘oyasi asosida milliy g‘umr tushunchasini singdirish hozirgi davrning muhim va zaruriy talablaridan biri hisoblanadi. Bu
57

Ill БОБ. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARI

TARBIYALANUVCHILARIDA MILLIY TUYG‘ULARNI
SHAKLLANTIRISHGA Y О ‘ NALTIRILGAN
TAJRIBA-SINOVISHLARI