76 prn Rashidova Rano

Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish pedagogik muammo sifatida

Mustaqillik milliy g‘urur, vatanga, yurtga muhabbat, fidoyilik, mehr-shafqat, oqibat, ota-onaga hurmat tuyg‘ularini kamol toptirishda cheksiz imkoniyatlar yaratdi. Mehr-shafqat, oqibat, o‘zbekona xislat, hayot mazmuni.
Dunyodagi xalqlar orasida aynan shu millatning borligi, mavjudligi, betakrorligi “Ko‘hna tarix shodasida bitta marjon,


17




o‘zbegim” (E. Vohidov) sifatida zohirligi har qanday kishi uchun ahamiyatga ega boMishi tabiiy. Millat har qanday milliy qadriyatning obyekti, milliy qadriyatlar tizimi tayanadigan ijtimoiy asosdir. “Millat” atamasi qadriyat obyekti sifatida tushunilganida, bir-biri bilan qon-qardosh xalqlarga nisbatan ishlatiladigan “turkiy xalqlar”, “slavyanlar”, “roman xalqlari” kabilarga umummilliylik darajasi mos keladi.
Millat bir tomondan, o‘zining qadriyatlarini muttasil vujudga keltirib turadi, o‘tmishdan kelajakka rivojlanish jarayonida ularni doimiy takomillashtirib, yangi-yangi qirra- lami shakllantirib turadi, ikkinchi tomondan esa, uning o‘zi ham mavjud qadriyatlar tizimi ta’miri ostida o‘zgarib va rivojlanib boradi. Millat - o‘zining qadriyatlarini vujudga keltirib, ularning yangi-yangi qirralarini va jihatlarini sayqal- lashtirib, taraqqiyot jarayonida takomillashtirib borishi ma’no- sida o‘z qadriyatlarining haqiqiy egasi, makon va zamondagi ilgarilama harakatdan iborat o‘zgarishlar jarayonida ulami o‘tmishdan kelajakka tomon yetkazib boradigan eng asosiy obyektdir.
Millatni milliy qadriyatlaming obyekti va subyekti sifatida tushunish, u bilan bog‘liq milliy qadriyatlar tizimini ilmiy tahlil qilish, millatning o‘zini ijtimoiy qadriyat sifatida qarash ikmonini beradi. Bu esa milliy qadriyatlaming namoyon boMishi, tarixiy rivojlanish jarayonida o‘tmishdan kelajakka tomon harakatini tahlil qilishga imkon yaratadi.
Milliy qadriyatlar:
- kishilarning tabiiy, tarixiy va ijtimoiy birligini ta’min- laydigan etnik makonda shakllanadi, rang-barang tarzda, turli shakllarda namoyon boMadi, kishilarning ongiga, hayot tarziga o‘ziga xos tarzda ta’sir qiladi:
18

- axloqiy sifatlarni tarbiyalash bo‘yicha mashg‘ulotlar ketma-ketligining yo‘qligi.

2. 
   Milliy g‘urur tuyg‘usi orqali bolalarda o‘z Vataniga, yaqinlariga,do‘stlariga mehr-muhabbat, mehr-shafqat, asrab- avaylash maqsadida tarbiyalanmaydi.
   

Aniqlovchi tajriba davomida amalga oshiriladigan ishlar ketma-ketligini belgilashga imkon beradi.
Bunga mashg‘ulotlar, suhbatlar kiradi.
Pedagogik tajribaning shakllantiruvchi bosqichi maqsadi: bolalarga milliy tuygular haqida bilim berib tarbiyalash.
Shakllantiruvchi tajribaning vazifalari:
15-6 ёш guruh bolalarida milliy tuyg‘ulami tarbiyalash bo‘yicha bilimlarni shakllantirish.

2. 
   Mashg‘ulotlar, suhbatlar ketma-ketligini ishlab chiqish bunda bolalar o‘zlari o‘zlashtirgan bilimlarni amaliy jihatdan qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
   
3. 
   Bolalarda fidoyilik, milliy gumr tuyg‘ulari tarbiya­lash bo‘yicha bilimlarni shakllantirish maqsadida mashg‘u- lotlar, suhbatlar ishlanmalari ishlab chiqildi.
   

Bular quyidagilardan iborat:

1. 
   mavzu: Kindik qonim tomgan yer
   

Maqsad: “Bolalarga Vatan”, “0‘zbek xalqi, uning farzandlari” she’rlarini o‘qib berib, bolalar qalbida ona yurtiga, farzandlariga mehr-muhabbat, mehr-shafqat tuyg‘usini kuchaytirishga harakat qiladi.

2. 
   mavzu: 0‘zbekiston - men tug‘ilib o‘sgan yurt.
   

Maqsad: Ona Vatanga mehr-muhabbat, uning farzand­lariga mehr-shafqatni tarbiyalash Ona Vatanga qiziqish bola-


63

2. 
   O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘ida qanday ranglar bor?
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasi gerbida nimalar tasvirlangan?
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasi gerbida qanday ranglar bor?
   
5. 
   5-dekabr qanday bayram?
   
6. 
   1-sentabrda qaysi bayramni nishonlaymiz?
   

10. 
    Navro‘z bayramini bilasizmi?
    
11. 
    Navro‘z bayramida qanday milliy liboslar kiyiladi?
    
12. 
    Navro‘z bayramida qanday milliy taomlar tayyor- lanadi?
    
13. 
    Alisher Navoiy bobomiz haqida rivoyatlar bilasizmi?
    
14. 
    Amir Temur bobomiz kim bo‘lgan?
    
15. 
    Amir Temur bobomizning haykali qaysi shaharlarda joylashgan?
    

Berilgan ushbu savollarga bolalarning javoblari.

1. 
   darajadagi bolalar to‘liq bilimga ega. Ularda milliy tuyg‘ular shakllangan. Bu his-tuyg‘ular haqida bilimga ega.
   
2. 
   darajali bolalar Vatan haqida bilimga ega, ammo ularda nisbatan mehr-shafqat hissi shakllangan.
   
3. 
   darajali bolalarda milliy tuyg‘u haqida aniq bilim, ko‘nikma yo‘q.
   

Aniqlovchi tajriba ishlari jarayonida olingan ma'- lumotlami tahlil qilib shunday xulosaga keldik:

1. 
   Maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarda o‘z Vataniga, oilasiga, yaqin insonlariga, do‘stlariga muhofaza va yordamga muhtoj odamlarga mehr-shafqat hissini tarbiyalash ishiga kerakli darajada e’tibor berilishi lozim.
   

Bu borada bolalarga axloqiy tarbiya berish ishning mazmuniga ta'sir ko‘rsatadi.
- belgilangan maqsadning yo‘qligi;


62

• 
  kishilarning o‘zaro munosabatlarida, ijtimoiy faoli- yatlarida ko‘zga tashlanib turadi hamda ana shu munosabat, faoliyat, maqsad, ehtiyoj va intilishlar uchun ma’naviy asos bo‘ladi;
  
• 
  moddiy, ma’naviy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda muayyan natija sifatida yuzaga kelishlari, kishilar uchun zaruriyat sifatida o‘ziga xos ahamiyat kasb etishlari, ularga foyda keltirishlari ham mumkin;
  
• 
  ijtimoiy rivojlanish jarayonida o‘zgarib, takomillashib, rang-barang jihatlar avloddan-avlodga o‘tadi, meros qoladi.
  

Milliy qadriyatlar va ulaming aloqadorligining ifodasi bo‘lgan qadriyatlar tizimi, millatning o‘zi bilan birga tarix silsilalari, zamona zayllari, turli ijtimoiy va siyosiy jarayonlar orasidan o‘tmishdan kelajakka tomon o‘tib turadi. Bu qadri­yatlar ko‘proq millatning etnik xususiyatlari va etnik makoni bilan bog‘liq. Xalqning ijtimoiy taraqqiyoti esa ularning milliy etnik qadriyatlari ravnaqi bilan o‘zviy aloqadorlikda davom etadi. Har bir xalq yoki millat, o‘ziga xos rang-barang qadri- yatlarni takomillashtirib borishi natijasida, umuminsoniy qadriyatlami shakllantirib, uning qirralarini rivojlantirib boradi.
Milliy qadriyatlar faqat qadriyatga ko‘ra faqat tor doirada saqlanib qolmaydi, balki ravnaq topib turmush jarayonida muttasil yangilanib, boshqa xalqlar qadriyatlarining yutuqlari bilan boyib boradi.
Har bir el, elat, umg‘ yoki xalqning urf-odatlarida, ulami bajarishdagi faoliyatida o‘ziga xoslik bo‘ladi. Agar ana shu o‘ziga xoslikni o‘sha joyning aholisi qadrlasa, ular hayotining bir qismiga aylangan bo‘lsa, buning yomon joyi yo‘q. Bunday o‘ziga xoslik bilan bog‘liq qadriyatlami boshqa joyda, boshqacha tarzda yashayotgan kishilarning tarozusi bilan
19




o‘lchash yoki u maqsadda boshqalaming hakam bodishi maq- sadga muvofiq emas. Umuminsoniylik tuyg‘usi faqat o‘z xalqi qadriyatini ardoqlash, ko‘z-ko‘z qilish va boshqalar orasiga yoyish uchun intilishga asoslanmaydi, balki har bir xalq, elat, urug‘ qadriyatlarini qanday holatda bo‘Isa, shundayligicha qabul qilib, ularni hurmat qilishdan boshlanadi.
Har bir millatning o‘zi qadrlaydigan madaniyati, tili, an’analari, urf-odatlari, marosimlari va odob normalari bor. Dunyoda aholisi son jihatdan ko‘p yoki kamroq xalq bodishi mumkin, ammo madaniy va ma’naviy sohada bir-biridan kam yoki ortiq millat yo‘q. Ayni paytda sotqin millat ham, qoralash huquqiga ega bodgan millat ham yo‘q. Ammo har bir millatning o‘ziga xos odmishi, madaniy va ma’naviy qadriyatlari, milliy qahramonliklari, boshqa millatning o‘ziga millat faoliyatini baholovchi hakam bodishga haqqi yo‘q. Biror bir ta’limot, davlat shakli yoki yashash usulini qabul qila olmaganligi uchun hech qachon u yoki bu millat aybdor emas, shu ma’noda umuminsoniylik bir millat qadriyatlarini butun olamga yoyish yodi bilan emas, balki hamma millat va elatlaming qadriyatlarini asrab-avaylash, murosalashtirish, tarix tarozusi saqlab qoladigan qadriyatlami hurmat qilish va olamdagi milliy rang-baranglik bilan uzviy aloqada ekanligini anglash yo ‘li bilan boyib boradi.
Milliy qadriyalar millatning tabiiy-tarixiy rivoji, ijtimoiy turmushi, yashash tarzi, odmishi, kelajagi, madaniyati, ma’naviyati, urf-odatlari, an’analari, tili u vujudga kelgan hudud va boshqalar bilan uzviy bogdangan. Ular xilma-xil shakllardan, bir-biri bilan uzviy aloqada namoyon bodadi, o‘ziga xos milliy qadriyatlar tizimini tashkil qiladi. Bu tizimda tabiiy-tarixiy birlikni ta’minlovchi qadriyatlar - qon-qardosh-
20

3.2. Milliy tuyg‘u hissini shakllantiruvchi mashg‘ulotlarni

amalga oshirish texnologiyasi
Katta guruh (5-6 yosh) tarbiyalanuvchilarida tajriba- sinov ishlarini olib borish.
Tajriba-sinov ishlari:
Pedagogik tajribani aniqlovchi bosqichi.
Aniqlovchi sinov ishlarida maqsad va vazifalar belgi- lanadi.