7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

Igir - Acorus calamus L. (ruscha-air bolotniy: qozoqcha - aidiz, 
forscha - susizard, arabcha udilvan, vaj). 
Igir - igirdoshlar (kuchaladoshlar - Arasea) oilasiga mapsub ko`p 
yillik o`t-o`simlik bo`lib, bo`yi 1 m gacha boradi. Ildizpoyasi - yo`g`on, 
shoxlangan va ko`p ildizdan tashkil topgan bo`ladi. Gul o`qi - yashil, tik 
o`suvchi, shoxlanmagan, uch qirrali, bargsiz, bir tomoni tarnovsimon, 
ikkinchi tomoni esa o`tkir qirrali, uzunlign 60-120 sm gacha boradi. 
Gullari sariq, so`taga to`plangan. Mevasi - cho`zinchoq, ko`p urug`li, 
qizil rangli to`q meva. O`simlik may oyining oxirlaridan boshlab 
iyungacha gullaydi. 
Osiyo qit`asi igirning vatani hisoblanadi. Zarafshon vodiysida, 
Samarqand atrofi, Qorasuv va Afrosiyob bo`ylarida, Xorazm viloyatidagi 
Daryo, ko`l bo`ylarida, shuningdek ko`lmak suvlarda va botqoqlik 
yerlarda o`sadi. 
Ildizpoyasi dorivor mahsulot hisoblanadi. Uning tarkibida efir 
moylari, akorin, achchiq glyukozid qatron, yelim, 25% gacha kraxmal, 

---

45 
fitontsidlar, alkaloid kalamin, oshlovchi moddalar bor. Igirdagi efir 
moylarining tarkibida 73% ga qadar kristal holida azoron, azarilaldegid, 
seskviterpen kalamen, evgenol, kamfora va boshqa moddalar uchraydi. 
Yallig`lanishga qarshi bo`lgan xususiyati, og`riqsizlantiruvchi 
hamda antiseptik ta`siri tufayli, igir preparatlari glossit, gingivit, 
parodontnt, og`iz shilliq pardalarining yallig`lanishi jarayonlarida, 
alzeolitlarda tavsiya etiladi.
Og`izni chayqash uchun igir ildizpoyasi asosida tayyorlanadigan 
damlamadan foydalaniladi. Buning uchun 1 choy qoshiq miqdoridagi 
maydalangan ildizga 1 stakan qaynoq suv olinadi. 
Rp: Ynf. rhiz Calami 15,0- 100,0 
D. S. Og`iz bo`shlig`ini chanqash uchun. 
Karam - Brassica oleracea L. (ruscha-kapusta ogorodnaya 
(belokochannaya): sabzavot karam, turkmancha - bakja kerem). 
Karam - butguldoshlar oilasiga kiruvchi bir yillik va ikki yillik 
sabzavot o`simliklar guruhiga kiradi. Odatda karamning oq bosh karam, 
rangli karam, savoy karami, Bryussel karami, Xitoy karami, sholg`om 
karam, toshkaram, bargli karam kabi turlari mavjud. Bular orasida oq 
bosh karam keng tarqalgan bo`lib, O`zbekiston sharoitida ko`plab 
sabzavot sifatida o`stiriladi. 
Oq bosh karam ikki yillik, kulrang-yashil o`t o`simlik bo`lib, 
barglari katta, etli pastki barglar bandli, yuqorisidagisi bandsiz. O`simlik 
birinchi yili poyasi qisqa bo`lib, ildizoldi barglarni hosil qiladi. Ular bir-
biriga zich joylashib dumaloq karam o`raydi. Ikkinchn yili poyasi o`sib 
chiqadi. 
O`simlikning gullari och sariq rangli shingil hosil qiladi. To`rt toj 
bargli. Mevasi - qo`zoq, pishganida ochilib ketadi. Urug`lari sharsimon, 
diametri 2 mm keladi. 

---

46 
Karam sabzavot sifatida turli taomlar, salatlar, konservalar 
tayyorlashda foydalaniladi. Shuningdek karam bir qator xastaliklar davosi 
sifatida ishlatiladi. 
Karam barglari tarkibida 2,6-5,7% miqdorda qand, 1,1-2,3% oqsil, 
vitamin S (70mg), V, V2, V6 RR, karotin, pantotei kislotasi, shuningdek 
kaliy (185- 375 mg, natriy 13 mg gacha), kaltsiy (46 mg), magniy 13 mg 
gacha), 
fosfor 
(78 
mg 
gacha) 
tuzlarini, 
fermentlar 
hamda 
aminokislotalarni 
saqlaydi. 
Karamning 
sarhil 
barglari 
tarkibida 
oltingugurt saqlovchi glikozidlar ham uchraydi. 
Karam 
stomatologiya 
amaliyotida 
yallnglanishga 
qarshi 
og`riqsizlantiruvchi hamda modda almashnnuvini uygunlashtiruvchi 
vosita sifatida foydalaniladi. Parodontit, gingivit va boshqa yalliglanish 
bilan kechadigan kasalliklarda nordonlashtirilgan karam sharbati bilan 
og`iz chayilishi yohud nordon karamni chaynalishi tavsiya etiladi.