7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

Na`matak - Rosa canina L. (mahalliy, nomlari: o`zbekcha - xorgul, 
oqxorgul, itburun, taqmagul, itmurut, ruscha - shipovnik, roza sobachiy, 
tojikcha - xorgul, xorguli safid, ra`no, gulixori, qozoqcha - itmurun, 
turkmancha - xamircha, qirg`izcha - it murun, arabcha — dliq, forscha - 
hulhul) 
Na`matak turlari butasimon o`simlik bo`lib, ayrimlarining bo`yi 6 m 
gacha borishi mumkin. Poyasi egiluvchan, tikanli, yaltiroq qo`ng`ir qizil 
yosh novdalari bir oz yashil yoki qo`ngir-yashil ranglidir. Barglari toq 
patli tuxumsimon va arrasimon qirrali. Qo`shimcha barglari bilan 
birlashib ketgan ham bo`lishi mumkin. O`simlik gullari yirik yakka yoki 2 
tadan shoxchalarga o`rnashgan. Gultoji oq, qizil, pushti, to`q qizil, sariq 
rangli bo`lishi mumkin. Mevasi - gul o`rnidan tarkib topuvchi shirador 
soxta meva. 
O`zbekiston sharoitida na`matak turlari asosan may oylaridan 
boshlab butun yoz davomida gullaydi, mevasi esa iyul oylaridan to kech 

---

47 
kuzgacha pishib yetiladi. Na`matak mevalari turlariga qarab og`irligi, 
rangi va katta-kichikligi, novda po`stlog`ining ko`rinishi, tikondorligi 
bilan farqlanadi. 
Na`matak mevalari tarkibida ko`p miqdorda vitamin S (4-8% ba`zan 
18% gacha boradi), R, K, V guruhi, karotinlar bilan bir qatorda organik 
kislotalar (olma kislotasi- 1,8-2% gacha, limon kislotasi 2% atrofida) 
pektin va oshlovchi moddalar, likopin va riboksantin, shuningdek kaliy, 
temir, marganets, fosfor, kaltsiy, magniy tuzlari mavjud. Meva 
urug`larida vitamin E bor. 
Stomatologiya amaliyotida na`matak preparatlari lavsha (zangila) 
kasalligida, vitaminlar yetishmasligi bilan bog`liq asoratli kasalliklarda, 
shuningdek na`matak moyi mahalliy ishlatish bilan milk kasalliklari, 
og`iz bo`shlig`ining shilliq pardalarining ozorlanishida foydalaniladi. 
Uy sharotida na`matak mevalaridan qaynatma tayyorlash uchun 
og`zi yopiladigan idishga 2 stakan suv quyiladi va bir osh qoshiq 
maydalangan (yong`oqchalaridan xolos qilingan) mevalardan solinib, 10 
minut davomida qaynatiladi, so`ngra bir sutka davomida qo`yib qo`yiladi. 
Qaynatma doka vositasida suzilgach, unga biroz shakar qo`shib shira 
beriladi. Qaynatmadan kuniga 3 mahal ovqatdan oldin yarim stakandan 
ichiladi.