7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

Yalpiz - Mentha arvensis L. (ruscha-myata perechnaya; qozoqcha- 
jalbus; tojikcha - zulba, xulba, pudina; turkmancha - narpiz; arabcha - 
pudinaj). 
Yalpiz turlari - labguldoshlar oilasiga mansub ko`p yillik o`t 
o`simlik bo`lib, poyasi to`rt qirrali, tik o`suvchi, tuklar bilan qoplangan. 
O`simlik barglari nashtarsimon, ellipsimon, yoki qisqa bandi bilan 
poyachalarda qarama-qarshi joylashgan. Gullari mayda, poya uchida 
boshoqsimon yoki halqasimon to`pgulni tashkil qiladi. Mevasi g`iloflar 
ichida saqlanadigan bir urug`li to`rtta yong`oqcha. 
Yalpiz nomi bilan yuritiladigan giyohlarning turi juda ko`p. 
Markaziy Osiyo sharoitida osiyo yalpizi, suv yalpizi, qora yalpiz kabilar, 
shular bilan birga madaniy holda o`stiriladigan o`tkir yalpizlar mavjud. 
Odatda yalpiz tabiiy xolda namli joylarda, o`tloqlarda, ariq, jilg`a 
bo`ylarnda o`sadi. 
Jaydari yalpizlar juda qadim zamonlardan beri oshko`k, ziravor 
sifatida, shuningdek bir qator kasalliklar davosi bo`lib xizmat qilib keladi. 
Yalpiz tarkibida turiga qarab har xil miqdorda efir moylari (mentol, 
menton, pinen, flandren, tseniol, kezliol, jasmin), organik kislotalar 
(sirka, valerian kislotasi), flavonoidlar, karotin, ramnoza, glyukoza, rutin, 

---

51 
vitamin S, gesperidin, betain, mineral tuzlar va yana boshqa moddalarni 
saqlaydi. 
Yalpiz preparatlari og`riq qoldirish xususiyatiga ega bo`lib, 
antiseptik ta`siri mavjudligi tufayli stomatologiya amaliyotida ishlatiladi. 
O`tkir ta`mli yalpizdan sanoat miqyosida olinadigan moy (ol 
Menthae piperitae) o`z tarkibida 50% ga yaqin mentol saqlaydi. Shaffof, 
och-sarg`ish rangga ega bo`lgan yalpiz isli bu modda tish tozalash 
kukunlari, pastalari, eleksirlari tarkibiga kiradi. Shuningdek yalpiz moyi 
og`izning noxush isini ketkazuvchi dezodorant eritmalarda foydalaniladi. 
Rp: Menthae piperitae 3,0 Spritus althilicu 70% ad 20,0
M. D. S. 1 stakan suvga 20 tomchi tomizilib og`iz bo`shlig`i 
chayiladi. 
Rp: Menthae piperitae 50 ml 
D. S. 1 choy qoshig`i 1 stakan suvga solinib og`iz bo`shlig`i 
chayiladi. 
Yalpiz barglaridan tayyorlangan damlama og`riqsizlantiruvchi 
sifatida, shuningdek nevralgiyada, tish og`rig`ida foydalaniladi, tashqi 
muolaja sifatida antiseptik xususiyati uchun stomatitlarda va yuqori nafas 
yo`llarining shamollashida tavsiya etiladi. 
Rp: Menthae piperitae 100,0 
D. S. 2 choy qoshiq maydalangan barglar 1 stakan qaynoq suvda 20 
minut damlanadi, suzilgach og`iz bo`shlig`i chayiladi.