7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

Gulxayri - Althea officinalis L. (ruscha - altey lekarstvenniy, 
dorivor gulxayri, tojikcha - guli xayrii dorugi; qirg`izcha - gulkair, dari 
gulkan; turkmancha - cherbie). 
Gulxayri turlari (dorivor gulxayri, arman gulxayrisi, oq gulxayri) 
O`zbekiston sharoitida o`sadigan shifobaxsh o`simliklardan bo`lib ular 
Toshkent, 
Farg`ona, 
Samarqand, 
Buxoro, 
Surxondaryo, 
Andijon 
viloyatlarida hamda Qoraqalpog`iston Muxtor jumhuriyatida tabiiy holda 
uchraydi. Ular odatda to`qayzorlarda, ko`lmakli joylarda, soylarda, 
botqoqliklarda, shuningdek begona o`t sifatida madaniy o`simliklar 
orasida, bog`larda, tog` bag`irlarida o`sadi. 

---

38 
Gulxayri turlari ko`p yillik, bo`yi 1,5 m gacha yetadigan o`t 
o`simlik. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o`suvchi, shoxlanmagan yoki 
yuqori qismi shoxlangan bo`ladi. Poyasining yuqori qismidagi barglari 
yaxlit, tuxumsimon, o`rta va pastki qismidagilari esa uch yoki besh 
bo`lakli holda bo`lib, bandi bilan poyada ketma- ket o`rnashgan. O`simlik 
gullari pushti yoki oq rangli, barg qo`ltig`iga, poya va shoxlari uchiga 
to`p-to`p bo`lib joylashgan. Mevasi - yassi, yumaloq, serurug` quruq 
meva. 
O`zbekiston sharoitida gulxayri iyun - avgust oylarida gullaydi, 
mevasi iyul - sentyabrda pishadi. 
Dorivor mahsulot sifatida gulxayrining ildizi, ayrim hollarda bargi 
ham ishlatiladi. Odatda bargini o`simlik gullaganida yig`ib olinib soya 
joylarda quritiladi. Ildizi kuzda kavlab yig`ishtiriladida, tuproqdan 
tozalab (sovuq suv bilan yuvib, ochiq havoda havol qilib quritiladi. Ularni 
xo`jalik miqyosida maxsus quritish maslamalarida 35-40°S haroratda ham 
quritib olish mumkin. 
Gulxayri ildizi tarkibida 35% ga yaqin shilliq moddalar, 37% gacha 
kraxmal, 2% asparagin, shuningdek qand, pektin, mineral tuzlar, yog` 
moddalarn bo`ladi. 
Ilmiy tibbiyotda gulxayri preparatlari tashqi dori sifatida kataral 
angina, o`tkir hamda surunkali faringit, stomatit, gingivit, shuningdek 
gipergidrozda qo`llaniladi (P. Churalinov, 1979). 
Gulxayri turlari ildizidan damlama tayyorlash uchun 10 g 
maydalangan mahsulot ustiga qaynatib sovutilgan bir stakan suv solib bir 
soat davomida qoldiriladi. So`ngra davo vositasida suzib olinib 
yaralangan 
va 
yalliglangan 
og`iz 
bo`shlig`ini 
chayish 
uchun 
foydalaniladi. 
Rp: Ynf. rad Althaeae ex 10,0 - 200 ml D. S. Og`iz bo`shlig`ini 
chayqash uchun. 

---

39