7-Mavzu: Markaziy Osiyolik qomusiy mutafakkirlarning dunyo sivilizatsiyasida tutgan о’rni

-san’a ila-l-Baraqiy” (“Al-Baraqiyga san’at bо’yicha yozilgan risola”) nomli asari tasdiqlaydi.
Vaqt bо’yicha ikkinchi yozilgan asar “Risolat al-iksir” (“Iksir haqida risola”) bо’lib, uni Ibn Sino Xorazmda, 1005-1010 yillar oralig’ida yaratgan va unda о’zining kimyoviy tajribalari natijasini bayon qilgan va transmutatsiya masalalarini amalda hal etishga о’ringan. Keyinchalik yozgan “Kitob ash-shifo” asarida esa kimyogarlarning sun’iy yо’l bilan oltin va kumush hosil qilishdagi о’rinishlarini keskin tanqid qilgan. Jobir ibn Hayyon va Abu Bakr ar-Roziylarning moddalar tasnifi fan tarixida yaxshi ma’lum. Shular singari Ibn Sino ham kimyo ilmi bilan shug’ullanishi jarayonida о’zining ma’daniy moddalar tasnifini ishlab chiqdi. Bu tasnif uning “Kitob ash-shifo” asarida о’z aksini topgan.
Xorazmda kimyo ilmini rivojlantirishga salmoqli hissa qо’shgan olimlardan yana bir Abu-l-Hakim Muhammad ibn Abdalmalik as-Sahliy al-Xorazmiy al-Kosiydir. Bu olim kimyo tarixida birinchi bо’lib reaksiyaga kirishuvchi moddalarning miqdoriy nisbati haqida о’zining “Ayn as-san’a va aun as-sana’a” (“San’atning mohiyati va shug’ullanuvchilarga yordam”) nomli kitobida yozgan.
Shunday qilib, XI asr boshida Markaziy Osiyo, xususan, Xorazmda kimyo sohasida bu ilmning keyingi rivojlanishiga ijobiy ta’sir kо’rsatgan muhim ilmiy natijalar qо’lga kiritildi.
X-XI asrlarda Markaziy Osiyoning Buxoro, Samarqand, Gurganch kabi yirik madaniyat va ilm markazlarida о’z davrining peshqadam olimlari tib sohasida antik mualliflarning asarlaridan olingan nazariy bilimlarini mahalliy ilmiy an’ana elementlari bilan boyitgan holda ulkan ishlarni amalga oshirdilar. Xususan, bu vaqtda Xorazmdagi tibbiy bilimlarning shakllanishi va rivojiga Abu Abdulloh al-Xorazmiy, Muhammad al-Xorazmiy (IX-X), Ma’muniylar davrida esa al-Masihiy, Abu-l-Xayr Hammor, Abu Ali Ibn Sino hamda Abu Rayhon Beruniylar beqiyos hissa qо’shganlar.
Shulardan Muhammad al-Xorazmiy qadimgi yunon mualliflarining asarlarini arab tiliga tarjima qilib, ular orasida tibbiy asarlar yozganligi haqida ma’lumotlar saqlangan. Abu Abdulloh al