7-Mavzu: Markaziy Osiyolik qomusiy mutafakkirlarning dunyo sivilizatsiyasida tutgan о’rni

-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Abu-l-Hakim al-Xorazmiy al-Kosiylarning ilmiy asarlarida tanqidiy rivojlantirildi. Alkimyoni ilmiy kimyoga yaqinlashtirishga ulkan hissa qо’shgan olim Abu Rayhon Beruniydir. Uning Xorazmda ma’daniy moddalarning xossalarini о’rganish borasida olib borgan ilmiy izlanishlari fizika, minerologiya, kimyo kabi fanlarni moddalar diagnostikasining eng ishonchli usuli bilan ta’minladi, deb aytish mumkin. Alloma о’z tajriba va ilmiy xulosalarini “Solishtirma og’irliklar” nomli kitobida bayon qilgan.
Beruniyning bu asari tabiiy fanlar tarixiga yorqin sahifa bо’lib kirdi, chunki olim fan tarixida birinchi bо’lib moddalarning solishtirma og’irliklarini, ya’ni ular vaznining hajmiga nisbatini aniqladi va shu bilan tabiiy fanlarni moddalarni tadqiq qilishning eng ishonchli usuli bilan ta’minladi.
Bulardan tashqari, Beruniy suyuqliklarning ham solishtirma og’irliklarini о’zi yasagan asbob – birinchi piknometr yordamida о’lchagan. Metallar va ma’danlarning solishtirma og’irliklarini о’lchash bilan Beruniy minerologiyadagi asosiy masala – ma’danlarning zamonaviy tasnifiga asos soldi va birinchi bо’lib qimmatbaho toshlarni tasnif etishda shu usulni qо’lladi va bu boradagi fikrlarini о’zining “Kitob al-jamohir fi ma’rifat al-javohir”, ya’ni “Minerologiya” nomli asarida bayon qildi.
Alkimyoning asosiy tezisi – metallar transmutatsiyasiga esa Beruniy hamma vaqt tanqidiy fikr bildirgan. Metallar transmutatsiyasi, ya’ni oddiy metallarni nodir metallarga sun’iy yо’l bilan aylantirish nazariyasiga tanqidiy munosabatiga kо’ra Beruniyga yaqin turgan olim Abu Ali Ibn Sino edi.
Ilmiy faoliyatining boshlang’ich davrida 20 yoshlik yosh olim davr talabiga javoban boshqa fanlar bilan bir qatorda о’sha davrda eng rivojlangan ilmlardan bо’lgan alkimyoni ham о’rganadi. Dastlabki bilimlarini Buxoroda olgan ilmga chanqoq yosh Ibn Sino boshqa fanlar qatorida Jobir ibn Hayyon va Abu Bakr ar-Roziy kabi yirik olimlarning kimyoviy asarlari bilan ham tanishgan, ularni о’qib о’rgangan bо’lishi kerak. Bu fikrimizni uning “Risolat as