7. Dunyoqarashni shakllantirishda madaniyat mezonlari va umummadaniy dunyoqarashning omillari

Pedagogik faoliyat
– jamiyatning ta’lim-tarbiyaga boʻlgan ehtiyojini qondirish 
maqsadida umuminsoniy sifatlar va milliy fazilatlarni shakllantirishni ilmiy 
asoslangan reja – dasturga muvofiq amalga oshirish, ya’ni avlodni hayotga 
tayyorlaydigan ijtimoiy zarur faoliyat turidir. 
Pedagogik jarayon
– oʻqituvchi yoki 
tarbiyachi, oʻquvchi-talaba yoki tarbiyalanuvchi orasidagi bilim berish va bilim olish, 
oʻrgatish – oʻrganish, tarbiyalash maylida kechadigan munosabatlar tizimidir.
Didaktik tizimda pedagogik jarayon ta’limning maqsadi, tamoyillari, mazmuni, 
shakli, metod va vositalarining birligi asosida tashkil etilgan tuzilmalarning ichki 
yaxlitligini ifodalaydi. 
 
Didaktikada pedagogik jarayon faoliyat sifatida tushuniladi va shuning uchun 
unda quyidagilar koʻrib chiqiladi: 
➢
boshlang‘ich vaziyat (holat) tahlili;
➢
ishni 
rejalashtirish, 
maqsad-mazmuni 
va 
maqsadga 
erishishni 
ta’minlaydigan vositalarini tanlash – oʻquv materialidan parcha ajratish va uni turli 
yoʻllar bilan qabul qilish; 
➢
oʻquvchi yoki talabalarning bajarishi, oʻqituvchi va oʻquvchi 
talabalarning hamkorligi, ishni birgalikda tashkil etishi; 
➢
material mazmunini oʻzlashtirish va oʻzini-oʻzi nazorat qilish boʻyicha 
qilinadigan ishni kuzatib borish va tahlil qilish; 
➢
tahlil va oʻzini-oʻzi tahlil qilish, ta’lim natijalarini baholash kabilar.
Didaktik tizim (yunoncha “sistema” – yaxlit qismlardan tashkil topgan, 
birlashtirish)
ma’lum mezonlar asosida ta’lim jarayonining yaxlit holatini 
belgilash, ajratib ko‘rsatishdir
. 

---

122 
Pedagogik jarayonda oʻqituvchi va oʻquvchi yoki talabaning oʻzaro faoliyati, 
belgilangan maqsad, mazmun va dastur oʻqituvchining faoliyati orqali amalga 
oshiriladi. Oʻqishni boshqarish kutilgan natijani hosil qiladi. Oʻqish – oʻqituvchining 
faoliyati. Oʻquvchi yoki talaba oʻqituvchining yordamida ta’lim vazifalarini bajaradi, 
insoniyatning ijtimoiy – tarixiy tajribalarini oʻzlashtiradi. Barcha turdagi faoliyat uch 
qismdan tashkil topadi: 
➢
moʻljallash – asoslash; 
➢
muloqot – bajarish;
➢
fikrlash – baholash; 
Shunga koʻra, oʻquvchi yoki talaba faoliyati shu uch qismdan tashkil topadi. 
Ta’limning muhim vazifasi – oʻquvchi talabalar faoliyatidagi bu uch qismning 
birlikda boʻlishiga va rivojlanishiga e’tibor berishdir. Pedagogik jarayonda shaxsning 
rivojlanish qonuniyati mavjud. 
Ta’lim va rivojlanish muammosiga doir qator nazariyalar ishlab chiqilgan boʻlib, 
ulardan biri P.Ya.Galperinning “Aqliy xatti-harakatlar, bilimlar, malaka va 
koʻnikmalarni bosqichma – bosqich rivojlantirish nazariyasi” sanaladi. 
P.Ya.Galperin nazariyasi boʻyicha shaxs rivojlanishining muhim koʻrinishi – 
bilimlarni oʻzlashtirish jarayoni olti bosqichda kechadi: 
1. Motivatsiya. 
2. Tushuntirish. 
3.Amaliy xatti-harakatlarni bajarish. 
4. Baland ovozda bayon etib xatti-harakatlar va vazifalarni bajarish. 
5. Xatti-harakatlarni ovoz chiqarmay bajarish. 
6. Faoliyatni fikran bajarish. 
Nazariyaga koʻra bilimlarni oʻzlashtirishda quyidagi holatlar kuzatiladi: