7. Dunyoqarashni shakllantirishda madaniyat mezonlari va umummadaniy dunyoqarashning omillari

3.Ta’limning tarbiyalash funksiyasi 
turli ijtimoiy tuzum hamda sharoitda ham yaqqol 
namoyon bo‘lib, ta’lim mazmuni, shakli va metodlarining mohiyati bilan belgilanadi va 
o‘qituvchi hamda o‘quvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni tashkil etish jarayonida yetakchi 
o‘rin tutadi 

---

120 
➢
ta’lim jarayonini tashkil etish – oʻqituvchi va oʻquvchi yoki talabalar 
oʻrtasida tashkil etiluvchi hamda ilmiy bilimlarni oʻzlashtirishga yoʻnaltirilgan 
pedagogik jarayonning tashkiliy – metodik jihatdan toʻg‘ri uyushtirilishi; 
➢
ta’lim tamoyillari – ta’lim nazariyasining asosiy yetakchi qoidalari; 
➢
ta’lim turlari – mazmuni, tashkil etilish oʻrni, bosqichi, qoʻllaniladigan 
asosiy vositalari va jalb etiladigan ta’lim oluvchilarning yoshiga koʻra farqlanuvchi 
ta’lim koʻrinishlari; 
➢
ta’lim shakli – ta’lim jarayonining tashkiliy qurilishi; 
➢
ta’lim metodlari – ta’lim jarayonida qoʻllanilib, uning samarasini 
ta’minlovchi uslublar majmui yoki ta’lim jarayonida oʻquv-tarbiyaviy maqsadga 
erishishda oʻqituvchi va oʻquvchilar faoliyatini oʻzaro bog‘lovchi usul, yoʻl; 
➢
ta’lim vositalari – oʻquv materialini koʻrgazmali taqdim etish va shu 
bilan birga oʻqitish samaradorligini oshiruvchi yordamchi materiallar hisoblanadi. 
Ta’lim samaradorligini ta’minlovchi obyektiv (darslik, oʻquv qoʻllanmalari, oʻquv 
qurollari, xarita, diagramma, plakat, rasm, chizma, diaproyektor, magnitafon, 
videomagnitafon, uskuna, televizor, radio, kompyuter va boshqalar) va subyektiv 
(oʻqituvchining nutqi, namunasi, muayyan shaxs hayoti va faoliyatiga oid misollar va 
hokazolar) omillar; 
➢
ta’lim natijasi (ta’lim mahsuli) ta’lim yakunining mohiyatini qayd 
etuvchi tushuncha, oʻquv jarayonining oqibati, belgilangan maqsadni amalga oshirish 
darajasi.
Asosiy didaktik kategoriyalar sirasiga ta’limning didaktik tizimi va ta’lim 
texnologiyasi kabi tushunchalarni ham qayd etish mumkin. Ta’lim jarayoni tartibga 
(tizimga) soluvchi tushuncha sifatida ta’lim maqsadi, oʻqituvchi faoliyatida va uning 
natijasida koʻrinadi.
Bu jarayonning oʻzgarishini paydo etuvchi boshqarish vositalari yuzaga keladi. 
Mazkur vositalar oʻz ichiga oʻquv materialining mazmunini, hajmini, oʻqitish 
metodlarini, ta’lim vositalarini, oʻqitish shakllarini, tashkil qilish jarayonini va 
oʻqituvchi, oʻquvchi talabalarning oʻquv faoliyatini qamrab oladi. Bu qismlar oʻzaro 

---

121 
mustahkam birlikda boʻladi va tarbiyaning umumiy maqsadiga boʻysinadi – xizmat 
qiladi. Bilim berish va bilim olish maylida kechadigan munosabatlar tizimi 
shakllanadi va bu pedagogik jarayonni tashkil qiladi.