7. Dunyoqarashni shakllantirishda madaniyat mezonlari va umummadaniy dunyoqarashning omillari

Didaktikaning maqsadi – shu funksional aloqadorlikning mavjudligi ta’lim-tarbiya 
jarayonining ichki qonuniyatidan kelib chiqqanligini isbotlash 
va ularni bir-biriga 
mutanosib ravishda taraqqiy ettirishdir. 
Bu degani ta’lim-tarbiya jarayonida qatnashuvchi biron – bir elementi oʻzgarsa, 
uning boshqa qismlarining ham shunga moslashtirish zarur ekanini isbotlab berishdir. 
Masalan, ta’lim-tarbiya jarayoni kechadigan sinf yoki auditoriyadagi pedagog 
oʻzgarsa, ta’lim-tarbiya jarayonini shakllantiruvchi oʻqitishni usul va uslublari, texnik 
vositalardan foydalanish usullari ham oʻzgarishi mumkin. Yoki, oʻqitishning dasturi 
oʻzgarsa, darslik va boshqa didaktik materiallar hamda oʻqituvchi oʻzini va dars berish 
usullarini bir oz boʻlsa – da oʻzgartirishga majbur. Chunki ular oʻzaro funksional 
bog‘liqdir. Didaktikaning maqsadi mana shu oʻzgarishlarni asoslab, ta’lim-tarbiya 
jarayonining muayyan qonuniyatlar asosida kechishini nazariy tomonidan asoslab 
berishdan iboratdir.
Didaktika oʻz tadqiqotlarini olib borish jarayonida quyidagi an’anaviy 
tadqiqot 
usullaridan 
foydalanadi: tarixiy va ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish, oʻquv–uslubiy 
hujjatlarni oʻrganish, fanlardan bilim berish amaliyotini sintezlash, statik usullar, 
maqsadli suhbat, qiyosiy tasnif, taqqoslash va hokazo. Shu bilan birgalikda, 
didaktikada nisbatan yangi hisoblanuvchi – majmuaviy yondoshuv, grafoanalitik, 
matematik modellashtirish, sotsiologik tadqiqot usullaridan ham foydalaniladi. 
Yaxlit ta’lim-tarbiya jarayonida didaktika fanining vazifalari:
 
Birinchi vazifasi –
bilim egallash va ularni koʻnikma va malakaga aylantirish 
qonuniyatlarini aniqlab berish. Bu borada didaktika ancha yutuqlarga erishgan boʻlib, 
ta’lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishning quyidagi qonuniyatlarini, ya’ni 
tamoyillarini aniqlagan. Bularga: 
bilimni uzatishda ilmiy asoslab berish, ta’lim 
oluvchilar imkoniyati va yosh xususiyatlaridan kelib chiqish, koʻrgazmalilik, 
muntazamlik, ta’lim va amaliyot birligi, onglilik va faollik, tizimlik va izchillik, ta’lim 
va tarbiyaning birligi tamoyillari kiradi. 
Bularkeyingi oʻrinlardalarida batafsil 
yoritiladi. 
Ikkinchi vazifasi –
ta’lim mazmunining tuzilishi va hajmini belgilash. 

---

117 
Uchinchi 
vazifasi–
ta’lim-tarbiya 
berishning 
shakllari 
va 
usullarini 
takomillashtirish. 
Toʻrtinchi vazifasi –
yaxlit ta’lim-tarbiya jarayonining oʻquvchi va talabalarning 
tarbiyalanganlik holatiga ijobiy ta’sirni ta’minlash. 
Beshinchi vazifasi – 
insoniyat hozirgacha erishgan ilmiy bilimlar va fan – 
texnikaning yutuqlari bilan yosh avlodni qurollantirish va hokazo. 
Demak, ta’limning asosiy vazifalaridan biri shaxsni ilmiy bilimlar, koʻnikma va 
malakalar bilan qurollantirishdan iborat. Ta’lim inson bilish faoliyatining bir turi 
sifatida bir necha ma’noni bildiradi, ya’ni ta’lim oluvchilarda bilim, koʻnikma va 
malakalar hosil qilish, ularda dunyoqarash, fikr va e’tiqodlarni shakllantirish hamda 
qobiliyatlarini oʻstirishdir. 
Ta’lim asosida yosh avlodga insoniyat tajribasi orqali toʻplangan bilimlar beriladi, 
zaruriy koʻnikma va malakalar hamda e’tiqodlar shakllantiriladi. Ta’lim oʻqituvchi va 
oʻquvchi-talabalarning birgalikdagi faoliyati boʻlib, u ikki tomonlama xarakterga ega. 
Unda ikki tomon– oʻqituvchi va oʻquvchi-talaba faol ishtirok etadi. Oʻqituvchi aniq 
maqsadni koʻzlab, reja va dastur asosida bilim, koʻnikma va malakalarni singdiradi, 
oʻquvchi-talabalar esa uni faol oʻzlashtirib oladi. 
Bildirish, bilish murakkab, qiyin, ziddiyatli jarayondir. Bu jarayonda inson 
psixikasiga tegishli sezgi, idrok, xotira, xayol, diqqat, tasavvur, tafakkur va nutq kabi 
jarayonlar faol ishtirok etadi va muhim rol oʻynaydi. Ta’lim yoshlarga bilim berish, 
ularda koʻnikma va malakalarni hosil qilish, ya’ni haqiqatlarni ocha olishga qodir 
boʻlgan jiddiy mantiqiy tafakkurni tarbiyalashdir. Didaktikaning