6-мавзу. Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модел Режа

6.3. Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модель турлари

Эконометрик тенгламалар тизимининг қуйидаги турлари ажратилади.

Барча турдаги тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модель ўз ичига қуйидаги ўзгарувчиларни олади:

• 
  Эндоген ўзгарувчилар (y). Бу боғлиқ ўзгарувчилар бўлиб, уларнинг сони тизимдаги тенгламалар сонига тенг.
  
• 
  Экзоген ўзгарувчилар (x). Бу олдиндан аниқланган ўзгарувчилар бўлиб, эндоген ўзгарувчиларга таъсир этади, аммо улардан боғлиқ бўлмайди.
  

I. Боғлиқ бўлмаган тенгламалар тизимида ҳар бир боғлиқ ўзгарувчи , боғлиқ бўлмаган бир хил тўплам ўзгарувчиларнинг функцияси сифатида берилади:
(6.1)
Мазкур тизимининг ҳар бир тенгламаси мустақил регрессия тенгламаси сифатида қаралиши мумкин. Унга озод ҳадлар киритилиши мумкин ва регрессия коэффицентлари энг кичик квадратлар (ЭККУ) усули ёрдамида топилади.
Мисол. Турли омиллар тўпламидан иборат боғлиқ бўлмаган тенгламалар тизими:

II. Рекурсив тенгламалар тизими, бунда боғлиқ ўзгарувчилар , боғлиқ бўлмаган ўзгарувчиларнинг ва олдиндан аниқланган боғлиқ ўзгарувчиларнинг функцияси сифатида қаралади:

(6.2)

Тизимнинг ҳар бир тенгламаси параметрлари, энг кичик квадратлар усули ёрдамида, биринчи тенгламадан бошлаб, кетма-кет аниқланиб борилади.
Мисол. Меҳнат унумдорлиги ва фонд қайтими модели:

бу ерда: у₁ – меҳнат унумдорлиги;
y₂ – фонд қайтими;
х₁ – меҳнатнинг фонд билан қуролланганлиги;
х₂ – меҳнатнинг энергия билан қуролланганлиги;
х₃ – ишчилар малакаси.
III. Ўзаро боғлиқ тенгламалар тизими, бунда ҳар бир боғлиқ ўзгарувчи бошқа боғлиқ ўзгарувчилар ва боғлиқ бўлмаган ўзгарувчиларнинг функцияси сифатида келтирилади:
(6.3)