6-мавзу. Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модел Режа

Таъриф 1. Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модель бевосита ўзгарувчилар ўртасидаги боғлиқликлар таркибини ифодалайди ва эконометрик моделнинг таркибий шакли деб аталади.
Таъриф 2. ўзгарувчиларга нисбатан тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик модель – келтирилган модель ёки моделнинг редуцирланган шакли деб аталади.
Таркибий моделнинг параметрлари олдиндан аниқланган ўзгарувчиларнинг эндоген ўзгарувчиларга тўғридан-тўғри таъсирини баҳолайди.
Редуцирланган модель параметрлари эндоген ўзгарувчиларга тўғридан-тўғри ва билвосита таъсирларни баҳолайди.
Редуцирланган шаклдаги тенгламалардан фойдаланиш учун сабаблар қуйидагилар:
- Редуцирланган шаклдаги тенгламаларга бир вақтлилик хусусияти хос эмас, ушбу тенгламаларда экзоген ўзгарувчилар ва қолдиқлар миқдори га боғлиқ эмаслиги тўғрисидаги классик фараз бузилмайди. Бундан келиб чиққан ҳолда мазкур тенгламалар энг кичик квадратлар усули билан баҳоланиши мумкин;
- баъзан редуцирланган модель коэффициентларидан таркибий модель коэффициентларини ҳисоблашда фойдаланиш мумкин. Ушбу мақсадлар учун (жуда кам ҳолатларда) билвосита энг кичик квадратлар усулидан фойдаланилади;
- редуцирланган шакл коэффициентларини мультипликаторлар сифатида (эластиклик коэффициентлари) интерпретация қилиниши, улардан иқтисодий кўрсаткичларни интерпретация қилишда фойдаланишга имкон беради.
- яна бир энг муҳим сабаблардан бири бўлиб, редуцирланган шаклдаги тенгламалар бир вақтли тенгламалар параметрларини баҳолашда икки қадамли энг кичик квадратлар усулидан фойдаланиш ҳисобланади.


6.2. Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик моделларга доир мисоллар

Тенгламалар тизими кўринишидаги эконометрик моделларга доир бир неча мисоллар кўриб чиқамиз.

1-мисол. Айрим бир товарга бўлган талаб ҳажмини баҳолаш зарур бўлсин. Маълумки, товарга бўлган талаб товарнинг нархи (Р₁), бошқа товарлар нархи (Р₂) ва истеъмолчи даромадига (I) боғлиқ. Ушбу ҳолатни ҳисобга олган ҳолда талаб ҳажми қуйидаги функция кўринишида бўлади:
,
бу ерда Р₁ – товарнинг ўртача нархи, Р₂ – бошқа товарлар нархи, I – даромад миқдори, ε – қолдиқ миқдори.
Шу билан бирга, талаб ҳажми нархнинг функциясидир ҳамда товар нархи талаб ҳажми билан аниқланади. Бу ерда кўриб чиқилаётган товарга бўлган нархни қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин:
,
бу ерда R – об-ҳаво шароитлари индекси.
Кўриб чиқилаётган товар нархи Р₁ учун

ифода ε қолдиқ миқдорининг функцияси ҳисобланади. Бу эса регрессион моделлар учун товар нархи Р₁ ва қолдиқлар миқдори ε нинг боғлиқ бўлмаслиги деган классик фаразни бузилишига олиб келади.