6-mavzu. Jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari reja

Topshiriklarni qiyinlashtirish shartlari va yuklamalarni oshirish 
shakllari. 
Kuchiga yarashalilik, individuallashtirish va sistemalilik prin tsiplarida biz 
jismoniy tarbiya jarayonida talablarni oshirishning ay rim shartlari ustida tuxtaldik. 
Talablarni oshirish ijobiy natijalarga - yangi vazifalar va unga bog’liq bo’lgan 
yuklamalarning shug’ullanuv chilar uchun kuchiga yarasha bo’lsagina, organizmga 
keragidan ortik talab kuymasa, jinsi, yoshi hamda individning boshqa 
xususiyatlariga mos kelsagina olib kelishi mumkinligini tushunib oldik. Yana asosiy 
shartlaridan biri ketma-ketlilik (mashqlarning birini-biriga moslab ulash, o’zaro 
bog’liqlik), mashg’ulotlarning muntazamliligi va yuklamani dam olish bilan optimal 
navbatlash tirish hisoblanadi.
Shu o’rinda puxtalilikning ahamiyatini ham e’tibordan chetda kol 
dirmasligimiz kerak. Bunda gap jismoniy sifatlarni rivojlantirish asosida yotuvchi 
egallangan malaka va ko’nikmalarning puxtaligi va orga nizmning moslashuvi 
(adaptatsiyasi) puxtaligi ustida boradi. Nisbatan yangi, murakkab va ogir 
mashqlarga utish shakllangan malakalar ning mustaxkamlanish darajasi va 
yuklamalarga moslashu vi orqali borishi lozim. Mustaxkamlanmagan malaka 
yuklamaning kattaligidan tez bo’zilishi mumkin (shuningdek, interferentsiya 
ta’siridan ham). Chunki yangi mashqlarga utish paytida ham shunga duch kelish 
mumkin. Bu, o’z navbatida, yangi malakalarning shakllanishiga tusik bo’ladi, sababi 
ular (malakalar) oyokka turish uchun etarli darajadagi tayanchni topa olmaydilar. 
Shu bilan bir qatorda, yuklama dinamikasi va morfofunktsional o’zgarishlar orasida 
xavfli muvofiqlik vujudga keladi.
7
U yoki bu yuklamaga organizm birdaniga yoki ozgina vaqt ichida (ma’ lum 
dakikalarda) moslashmaydi. Shug’ullanganlikning yangi, nisbatan yuqori darajasiga 
7
Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитания. Учебник. Москва «Физкультура и спорт» 2005 г.

---

ko’tarilish imkon beruvchi adaptatsiya davri uchun ma’lum vaqt o’tib ulgurishi 
kerak. Turli funktsional va strukturadagi o’zgarishlar uchun, ko’rsatib utilgadek, bir 
xil vaqt (muddat) talab kilinmaydi.
M. Perish sxemasi bo’yicha eng avvalo muskullar va bezlar tarkibida 
fizikximik o’zgarishlar sodir bo’ladi, shuningdek, nerv sistemasining boshqarish 
funktsiyasida ham ma’lum o’zgarish bo’ladi. Nerv muskul sistemasining 
almashinuvi-aktiv xujayralarida funktsional va struk tura uzga rishlari uchun 
nisbatan uzoqrok (kamida bir xafta) vaqt kerak bo’ladi. Eng ko’p vaqt esa, bir oycha, 
tayanch boglov apparati xujayralaridagi uzga rishlarga moslanish uchun kerak 
bo’ladi. Moslashuvning bu kabi muddatla ri albatta nagro’z kalarning xajmiga ham 
bog’liqdir.
Xulosa qilib aytganda, yuklamalar dinamikasi asta-sekinlik bi lan 
xarakterlanishi lozim. Bunda yuklamalarni asta sekin oshirishning turlicha 
shakillaridan foydalanidi: to’g’ri chizik bo’ylab, pogonasi mon, to’lqinsimon;
Birinchi holda (