6-mavzu. Jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari reja

O’rgatishning muntazamlilik tamoyili
- Mashg’ulotlarning tizimi, dam olish 
bilan jismoniy yukning almashuvining to’g’ri navbatlashuvi va ularning ketma-
ketligining o’zaro bog’liqligi ta’lim jarayonida muntazamlilik uslubiy printsipining 
asosiy nizomidir.
Mashg’ulotlarning muntazamligi va jismoniy yuk(lama)ning dam olish bilan 
ratsional almashuvi. Mashq qilishning epizodlikligi ta’lim jarayonida etarli samara 
bermaydi. Tabiiy rivojlanish konu niyatlari dan amaliyotda biz shunga guvoxmizki, 
mashg’ulotlar uzluksiz va muntazam olib borilsa, jismoniy mashqlar ta’siridan 
organizmning funktsional imkoniyati yaxshilanib, jismoniy qobiliyati ortadi.
Muntazam mashg’ulotlardan xosil bo’lgan reflekslar 
uzluksizlikni
talab qiladi. 
Uzluksizlikning bo’zilishi malakani asta-sekinlik bilan o’sishiga olib keladi. 
Mustaxkamlanib avtomatlashgan yoki “oliy harakat tartibi» da bajarila boshlagan 
5
Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитания. Учебник. Москва «Физкультура и спорт»

---

harakat malakalari ta’lim jarayonida faoliyatning muntazam takrorlash shartini, 
kerak bo’lsa, talabini qo’yadi. Chunki organizmning funktsional holati muntazam 
mashq qilish va mash gulotlar orqali ma’lum natijani namoyon kila boshlagan bo’lsa 
va bunda muntazamlilik bir oz bo’zilsa, xosila asta-sekin yo’qka chiqish mumkin.
Obrazli qilib xulosa qilganda, shuni aytish lozimki, muntazam tizimli 
mashg’ulotlar orqali qoldirilgan yarimsharlar pustlogidagi “iz» dan ijobiy 
o’zgarishlar sodir bo’ladi, yangi o’zlashtirilmaganini o’rganish osonlashadi. 
J.Lamark fikricha, “tizimli va muntazam ravishda mashq kildirilgan organ 
astasekinlik bilan rivojlanadi, usadi, mashq kildirilmagani o’z qobiliyatini 
susaytiradi va xususiyatini yo’qotib boradi”.
Nisbatan katta bo’lmagan tanaffus aktiv muskul xujayralari vaz nining 
kamayishiga, komponentlari tuzilishining lozim bo’lmagan uzga rishlariga, xatto 
morfologiyasining regressiyasiga olib keladi. Ayrim regressiv o’zgarishlar xatto 57 
kunlik tanaffuslarda ham sodir bo’lishi mumkin (N.V. Zimkin, O.I.Faynshmidt va 
boshqalar.)
Shunisi tushunarli bo’lishi lozimki, jismoniy kamolotga erishish agarda 
jismoniy tarbiya jarayoni uzluksiz olib borilsa, ya’ni u tanaffuslarsiz, oklanmagan 
yo’qotishlarsiz, har bir mashg’ulotdagi samara oldingi mashg’ulotning “iz» i 
hisobiga katlam-katlam bo’lib kalinlashsa hamda av valgi mashg’ulotlar keltirilib 
chiqargan ijobiy o’zgarisharni tako millashtirilsa va rivojlantirilsagina sodir bo’ladi.
Bu talabni amalga oshirish jismoiy tarbiyach amaliyotida xaftada yan gi 
mashg’ulotsilarda 2-3 marta mashg’ulot (ertalabki zaryadka va boshqa 
kushimchalarni hisobga olmagan holda) olib boriladi. Qolaversa,
“shug’ullanganlik» qancha yuqori bo’lsa, mashg’ulotlar orasidagi intervallar 
shuncha qisqaradi va jismoniy tarbiya jarayoni shunchalik zichlashgandek bo’ladi. 
Mashg’ulotlarning kontsentratsiyasi qanchalik yuqori bo’lsa, sport trnirovkasi 
uchun uzluksizlikning ifodalanishi shunchalar xarakterli bo’lishi mumkin.