5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

Пинҳоний-яширин бизнес солиқлардан ва иш кучини ёллашни тартибга солувчи қонун хужжатларидан ҳоли бўлганлиги туфайли «Пинхоний» бозорда нархлар ва иш ҳақи «расмий», қонуний бозордагиларга қараганда пастроқ бўлади. Бу ўз навбатида «пинхоний» бозор қатнашчиларига қонунсиз равишда қўшимча мўмай даромад олишларига шароит яратади. Бу бозор тақиқланган бозордир. Шунинг учун у давлат ҳуқуқ органларининг назоратида туради ва қонунбузарлар қонун олдида жавоб беришга мажбур-дирлар.
9. Товарларни четдан эркин олиб келиш ёки олиб чиқишга қараб бозор очиқ ва ёпиқ бозорга бўлинади.
Очиқ бозор одатда чет хориж мамлакатлар товарлари учун очиқ бўлган миллий ва давлатлараро регионал бозор бўлиб, бож тўлови билан ҳимояланмайди ва зарур товарлар чекланмаган миқдорда мамлакатга келтирилади. Жаҳон бозори ўз талаби билан очиқ бозор хисобланади ва унда барча давлатлар бемалол ўз товарлари билан қатнаша оладилар.
Ёпиқ бозор ички, миллий бозорга хос бўлиб, ундаги товарлар турлари, энг аввало маҳаллий ишлаб чиқариш тармоқларининг ривожланиш даражасига боғлиқ бўлади. Миллий бозор бир товар учун очиқ бўлса, иккинчиси учун ёпиқ бўлиши мумкин. Бундай вақтда иқтисодий протекционизм сиёсати қўлланилади.
Бозор иқтисодиёти товар – пул муносабатларига асосланган-лиги туфайли, унинг ўз объекти ва субъектлари мавжуд.
Бозор иқтисодиётининг объектлари– бу муносабатлар, алоқалар қандай юз беришини ифодаласа, бозор субъектлари эса ана шу муносабатлар, алоқалар кимлар ўртасида бўлишини ифодалайди.
Маълумки бозор иқтисодиёти товар ишлаб чиқаришга асосланган иқтисодиёт бўлиб, унинг объекти хилма-хил товарлар ҳисобланади. Улар таркибига истеъмол товарлари, ишлаб чиқариш воситалари, моддий ресурслар, ишчи кучи, ер, сув, бино иншо-отлари, пул капитали, қимматбаҳо қоғозлар, ақлий меҳнат маҳсули бўлган товарлар, ишлаб чиқариш учун ва истеъмолчиларга кўрса-тилган хизматлар киради.
Ишлаб чиқариш қанчалик ривожланган бўлса, бозор объект-лари шунчалик кўп ва хилма хил бўлади. Ривожланган мамлакат-ларда бозорга ҳар куни миллионлаб турли хил товар ва хизматлар таклиф этилади.