4-mavzu sifat, son so’z turkumlari (2 soat) reja

NUMERATIV SO`ZLAR
Eski o`zbek tilida ham numerativ so`zlar keng iste’molda bo`lgan. Bunday so`zlar sanoq sonlar bilan birga qo`llanib, ma’no jihatdan dona sonlarga yaqin turadi.
Eski o`zbek tilida ham numerativ so`zlarning qo`llanishi asosan aniqlanayotgan predmetning xarakteriga bog`liq. Numerativ so`zlar va ularning qo`llanishiga misollar: Altmish arshun boyi, etti arshun yog`unlig`i (Taf., 69 b). Kelmish kishilar ikki guruh erdilar (Taf., 10 a) . To’rt yuz ratl altun (Rabg`.). Bir suruk qo’y (Rabg`.). Bir avuch tupraq (Lutf., 159 b). Ikki jam may (Nav. FSh, 15). Iki-uch yuz qari yer (Nav. FSh, 108). Bir te gir man suv (BN, 445). Bir-ikki kuruh yo’l (BN, 339). Bir parcha yer (BN) Odatda numerativ so`zlarning ayrimlari predmetlargagina nisbatan, ayrimlari jonivorlargagina nisbatan qo`llanadi. Ayrim hollarda bu tartibning buzilishi ham uchraydi. Mas: Anlar alti bash kishi erdiler (Taf., 9 a). Ul kun saksan bash adamiylar erdi (Rabg`.). Muhib Ali va bir pora kishi qo’shub, Hamid ustiga ta’yin qilduk (BN, 339).
CHAMA SON
Chama son ma’nosi eski o`zbek tilida sanoq songa -cha affiksini qo`shish yo`li bilan ifodalangan. Mas: Tanbal ikki yuzcha kishi bilan turubtur (BN, 131). Anda kim bar bir elikcha kishi (ShN, 207).
Sanoq songa chag`li so`zi qo`shilishi bilan ham chama son ma’nosi ifodalanadi. Mas: Bardi aning birla m ing chag`li kishi (ShN, 179).
Ikkita sanoq sonning juft so`z formasida kelish yo`li bilan ham chama son ma’nosi ifodalanadi. Bunda odatda kichik son oldin, katta son keyin keladi: uch-to’rt, o’n-o’n besh kabi.
Eski o`zbek tilida chama son ma’nosini ifodalashda bu usuldan ancha keng foydalanilgan. Mas: Uch-to’rt ay sayaxat qildim (Furq. II, 153).
Bunday hollarda juft son ikkitadan ortiq sanoq sondan tashkil topgan bo`lishi ham mumkin. Mas: Mening jon tartqan nakarlarim, o’ n-o’ n b e sh-yi g i r m a kishi bo’lg`ay, yetib keldilar (BN,145)
Chama son ma’nosini ifodalovchi juft son komponentlari orasida ba’zan bog`lovchi elementlar bo`lishi ham mumkin. Mas: O’n to’rt ya o’n besh yashida bo’lg`ay, muammani andaq aytur va achar ke,.. (Nav. MN, 112). Darvish qirq bila ellik yash arasida alamdin o’tti (Nav. MN, 47).